Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού: Τι είναι και πώς θεραπεύεται

Τι είναι το Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού;

Το Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori) είναι ένα κοινό βακτηρίδιο του στομάχου που σε ορισμένους ανθρώπους δυνατόν να προκαλέσει πόνο στην άνω κοιλιά, φούσκωμα, ναυτία ή έμετο.

Η λοίμωξη από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori) εντοπίζεται στο στομάχι ή το δωδεκαδάκτυλο (δηλαδή το πρώτο τμήμα του λεπτού εντέρου) ενός ανθρώπου. Περίπου οι μισοί ενήλικες Έλληνες έχουν λοίμωξη από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, αλλά δεν παρουσιάζουν συμπτώματα και συνεπώς οι περισσότεροι αγνοούν την ύπαρξή του.

Εντούτοις, σε μερικούς ανθρώπους η λοίμωξη από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori) δυνατόν να προκαλέσει ή να επιδεινώσει:

• Έλκος στομάχου ή δωδεκαδακτύλου
• Καρκίνο στομάχου
• MALT Λέμφωμα στομάχου
• Εξωγαστρικές εκδηλώσεις όπως γλαύκωμα, νόσο Alzheimer, αιματολογικές παθήσεις, στεφανιαία νόσο, κ.ά.

Δεν είναι γνωστό για ποιον ακριβώς λόγο η λοίμωξη από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού εκδηλώνεται με προβλήματα σε ομάδα ασθενών και όχι σε όλους. Πιθανόν να εμπλέκονται γενετικοί παράγοντες που καθιστούν ορισμένους ανθρώπους πιο ευαίσθητους να αναπτύξουν συμπτώματα από την λοίμωξη.

Ποια είναι τα συμπτώματα;

Η πλειονότητα των ανθρώπων που έχουν το Ελικοβακτηρίδιο δεν εμφανίζει συμπτώματα. Συνηθέστερα συμπτώματα της λοιμώξεως από Helicobacter pylori περιλαμβάνουν:

• Πόνο στην άνω κοιλιακή χώρα (επιγάστριο)
• Τυμπανισμό
• Αίσθημα πρώιμου κορεσμού μετά από κατανάλωση μικρής ποσότητας φαγητού
• Ναυτία ή έμετο
• Μαύρα κόπρανα (σε παρουσία πεπτικού έλκους που αιμορραγεί)
• Εύκολη κόπωση

Δεν προκαλούνται όλα τα έλκη του στομάχου από το Ελικοβακτηρίδιο. Μια κατηγορία παυσίπονων είναι τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, τα οποία λαμβάνουν πολλοί ασθενείς και τα οποία ευθύνονται για έλκη στο στομάχι. Σε περίπτωση που λαμβάνετε τέτοια φάρμακα και εμφανίσετε κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα, ενημερώστε τον γαστρεντερολόγο σας.

Η διατροφή δεν επηρεάζει το Ελικοβακτηρίδιο, αλλά εάν έχετε συμπτώματα δυσπεψίας καλό είναι να αποφεύγετε το αλκοόλ και τα βαριά φαγητά (λιπαρά, καρυκεύματα, μπαχαρικά).

Υπάρχει ειδική εξέταση για το Ελικοβακτηρίδιο;

Ναι. Ο γαστρεντερολόγος θα σας υποδείξει διάφορες εξετάσεις για τον έλεγχο της λοίμωξης από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού που περιλαμβάνουν:

• Αιματολογικές εξετάσεις (παρουσία αντισωμάτων IgG έναντι του Ελικοβακτηριδίου στον ορό). Τα αντισώματα IgG δεν δύνανται να διαφοροδιαγνώσουν την παλαιά από την πρόσφατη λοίμωξη. Επί θετικών αντισωμάτων IgG απαιτείται περαιτέρω έλεγχος για διαπίστωση ενεργού λοίμωξης από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού.
• Έλεγχος ουρίας αναπνοής (τεστ αναπνοής). Στην εξέταση αυτή θα σας ζητηθεί να φυσήξετε (εκπνεύσετε) σε 2 μπουκαλάκια, στη συνέχεια θα σας δοθεί να πιείτε ένας φυσικός χυμός πορτοκάλι και ένα ειδικό υγρό και θα σας ξαναζητηθεί να φυσήξετε (εκπνεύσετε) σε άλλα 2 μπουκαλάκια μετά από μισή ώρα. Το δείγμα αποστέλλεται σε ειδικό εργαστήριο στην Αθήνα και τα αποτελέσματα ενίοτε καθυστερούν.
• Τεστ αντιγόνου Ελικοβακτηριδίου του πυλωρού στα κόπρανα
• Βιοψία στομάχου. Η μέθοδος αυτή είναι η πιο ακριβής επειδή ελέγχει την παρουσία μικροβίων με ειδικές ιστολογικές χρώσεις (πχ. Giemsa) κάτω από το μικροσκόπιο. Προϋποθέτει γαστροσκόπηση.

Πρέπει να κάνω έλεγχο για το Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori);

Ναι, εφόσον έχετε συμπτώματα από το ανώτερο πεπτικό, όπως αυτά που περιγράφονται παραπάνω, ή όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό καρκίνου στομάχου. Για τις υπόλοιπες περιπτώσεις, ζητήστε από τον γαστρεντερολόγο σας να σας πει αν υπάρχει ένδειξη να ελέγξετε πιθανή λοίμωξη από το Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού.

Το κόστος για τις εξετάσεις του Ελικοβακτηριδίου συνήθως δεν καλύπτεται από τον ΕΟΠΥΥ (αντισώματα στο αίμα, κόπρανα, βιοψίες), εκτός από το τεστ αναπνοής που γράφεται στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση και το προμηθεύεστε από το φαρμακείο. Η αμοιβή του γαστρεντερολόγου για να σας κάνει το τεστ αναπνοής καθορίζεται από τον ίδιο, ενώ υπάρχει χρέωση και του εργαστηρίου εφόσον κάνετε το τεστ αναπνοής σε ιδιωτικό ιατρείο και όχι σε δημόσιο νοσοκομείο.

Πώς θεραπεύεται το Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού;

Η λοίμωξη από το Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού αντιμετωπίζεται με φάρμακα που περιλαμβάνουν αντιβιοτικά, βισμούθιο και φάρμακα που αναστέλλουν την έκκριση οξέος από το στομάχι. Τα αντιβιοτικά λαμβάνονται για 10-14 ημέρες. Δείτε το σχετικό βίντεο εδώ. Ενημερώστε τον γαστρεντερολόγο σας για τυχόν αλλεργίες στην πενικιλλίνη πριν την χορήγηση της θεραπείας, ή για τυχόν παρενέργειες κατά τη διάρκεια λήψης της θεραπείας εκρίζωσης του Ελικοβακτηριδίου.

Το Ελικοβακτηρίδιο ΔΕΝ αντιμετωπίζεται με βότανα ή ομοιοπαθητικά φάρμακα. Μόνο η μαστίχα Χίου σε κάψουλες έχει δείξει αντιμικροβιακές ιδιότητες έναντι του Ελικοβακτηριδίου. Δείτε το άρθρο για τη μαστίχα Χίου εδώ.

Τι θα κάνω μετά το τέλος της θεραπείας εκρίζωσης;

Έξι έως οκτώ (6-8) εβδομάδες μετά τη θεραπεία, ο γαστρεντερολόγος σας θα ελέγξει αν η θεραπεία που λάβατε κατάφερε να εκριζώσει τη λοίμωξη από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Η συνήθης μέθοδος που ακολουθείται για τον σκοπό αυτό είναι η δοκιμασία αναπνοής που περιγράφεται παραπάνω, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί και το τεστ αντιγόνου στα κόπρανα.

Τις περισσότερες φορές, η λοίμωξη από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori) θεραπεύεται με την πρώτη θεραπεία. Είναι όμως πιθανό, το μικρόβιο να έχει αναπτύξει αντοχή στα αντιβιοτικά που λάβατε στο παρελθόν για άλλο λόγο, και να μην εκριζωθεί με τη θεραπεία που σας χορηγήθηκε. Στην τελευταία περίπτωση ο γαστρεντερολόγος θα σας χορηγήσει θεραπεία δεύτερης γραμμής με άλλο σχήμα αντιβιοτικών.

Ποια είναι η αντοχή του Ελικοβακτηριδίου του πυλωρού στα αντιβιοτικά στην Ελλάδα;

Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα από το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, στην Ελλάδα η πρωτοπαθής αντοχή του Ελικοβακτηριδίου του πυλωρού στα αντιβιοτικά είναι υψηλή λόγω της αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών τόσο μέσω της τροφικής αλυσίδας όσο και από την κοινότητα. Ειδικά για την Κλαριθρομυκίνη, βάσει της οποίας καθορίζεται και η θεραπεία, η πρωτοπαθής αντοχή του Ελικοβακτηριδίου εκτιμάται στο 28% (2018), ενώ η δευτεροπαθής αντοχή στην Κλαριθρομυκίνη πλησιάζει το 80% (2022).

Δευτεροπαθής εννοείται η χρήση αντιβιοτικών της κατηγορίας των μακρολιδών (και όχι αποκλειστικά μόνο κλαριθρομυκίνης) τους προηγούμενους 3-6 μήνες από τη λήψη της θεραπείας εκρίζωσης για το Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, για οποιονδήποτε λόγο.

Στο παρακάτω Διάγραμμα φαίνεται αναλυτικά χρονολογικά, η πρωτοπαθής αντοχή (%) του Ελικοβακτηριδίου του πυλωρού στα συνηθέστερα αντιβιοτικά (CLA, κλαριθρομυκίνη, MET, μετρονιδαζόλη, LEV, λεβοφλοξασίνη) που χρησιμοποιούμε στα σχήματα εκρίζωσης στην Ελλάδα (Πηγή: Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ).

Στο Διάγραμμα που ακολουθεί φαίνεται η δευτεροπαθής αντοχή (%) του Ελικοβακτηριδίου του πυλωρού στα συνηθέστερα αντιβιοτικά (CLA, κλαριθρομυκίνη, MET, μετρονιδαζόλη, LEV, λεβοφλοξασίνη) που χρησιμοποιούμε στα σχήματα εκρίζωσης στην Ελλάδα, κατά τα χρόνια της πανδημίας COVID-19 (Πηγή: Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ).

Ποιες είναι οι κατευθυντήριες οδηγίες για τη διάγνωση και τη θεραπεία του Ελικοβακτηριδίου του πυλωρού;

• Κατευθυντήριες οδηγίες Ελληνικής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας – Εθνικό Πλαίσιο Ομοφωνίας 2020, PDF
• Κατευθυντήριες οδηγίες Αμερικανικής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας για ανθεκτική λοίμωξη από Ελικοβακτηρίδιο 2021, PDF
• ΝΕΟ! Κατευθυντήριες οδηγίες Ευρωπαϊκής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας – Maastricht VI/Florence consensus report 2022, PDF

Ποιος είναι ο θεραπευτικός αλγόριθμος του Ελικοβακτηριδίου βάσει των νέων οδηγιών της Ευρωπαϊκής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας Maastricht VI/Florence consensus report 2022;

Στο παρακάτω Σχήμα επισημαίνεται ο θεραπευτικός αλγόριθμος του Ελικοβακτηριδίου βάσει των νέων οδηγιών της Ευρωπαϊκής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας Maastricht VI/Florence consensus report 2022, ανάλογα με την αντοχή του Ελικοβακτηριδίου στην Κλαριθρομυκίνη σύμφωνα με τα δεδομένα της κάθε Ευρωπαϊκής χώρας. Στην Ελλάδα η πρωτοπαθής αντοχή του Ελικοβακτηριδίου στην Κλαριθρομυκίνη είναι υψηλή (περίπου 28%), οπότε πρέπει να προτιμώνται 4πλά σχήματα εκρίζωσης ως πρώτης γραμμής θεραπεία. Το κλασικό τριπλό σχήμα εκρίζωσης δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να χρησιμοποιείται, εκτός αν προηγηθεί καλλιέργεια Ελικοβακτηριδίου και έχει αποδειχθεί η ευαισθησία του μικροβίου στην Κλαριθρομυκίνη.

Νέα σχήματα εκρίζωσης (Απρίλιος 2024) σύμφωνα με το European Registry on H. pylori Management (Hp-EuReg)

Σύμφωνα με τα νεότερα δεδομένα από 27 Ευρωπαϊκές χώρες που δημοσιεύθηκαν στο American Journal of Gastroenterology τον Απρίλιο 2024, στις περιοχές όπου η αντοχή του Ελικοβακτηριδίου στα αντιβιοτικά είναι υψηλή, τα πιο αποτελεσματικά σχήματα εκρίζωσης σε πρωτοθεραπευόμενους (naïve) ασθενείς είναι τα εξής:

• η θεραπεία με τη μονοκάψουλα Pylera (βισμούθιο, τετρακυκλίνη, μετρονιδαζόλη)
• η τετραπλή θεραπεία με βισμούθιο (κλαριθρομυκίνη, αμοξυκιλλίνη, βισμούθιο) και
• η 4πλή συνεχής θεραπεία με τινιδαζόλη (αμοξυκιλλίνη, κλαριθρομυκίνη, τινιδαζόλη)

Γενικώς, σε σχήματα χωρίς βισμούθιο, προτείνεται η χορήγηση τινιδαζόλης αντί μετρονιδαζόλης

Σε μη πρωτοθεραπευόμενους (non-naïve) ασθενείς, κανένα σχήμα δεν είχε άριστη αποτελεσματικότητα (>90%) και τα προτεινόμενα σχήματα εκρίζωσης είναι τα εξής:

• η θεραπεία με τη μονοκάψουλα Pylera (βισμούθιο, τετρακυκλίνη, μετρονιδαζόλη)
• η τριπλή θεραπεία με λεβοφλοξασίνη (λεβοφλοξασίνη, αμοξυκιλλίνη, βισμούθιο)
• η 4πλή συνεχής θεραπεία με τινιδαζόλη (αμοξυκιλλίνη, κλαριθρομυκίνη, τινιδαζόλη), εφόσον δεν είχε χορηγηθεί στην πρώτη γραμμή

Σε ασθενείς που είναι αλλεργικοί στην αμοξυκιλλίνη, νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Helicobacter τον Απρίλιο 2024, προτείνει την κεφουροξίμη (500 mg δύο φορές την ημέρα) αντί για αμοξυκιλλίνη, με παρόμοια ποσοστά αντοχής και παρόμοιο βακτηριοκτόνο μηχανισμό.

Βιβλιογραφία

1. Zavos C, et al. Histological presence of Helicobacter pylori bacteria in the trabeculum and iris of patients with primary open-angle glaucoma. Ophthalmic Res 2012 Mar;47(3):150-6.
2. Kountouras J, Zavos C, et al. Primary open-angle glaucoma: pathophysiology and treatment. Lancet 2004 Oct 9-15;364(9442):1311-2.
3. Kountouras J, Zavos C, et al. Helicobacter pylori and gastro-oesophageal reflux disease. Lancet 2006 Sep 16-22;368(9540):986.
4. Kountouras J, Zavos C, et al. Primary open-angle glaucoma. N Engl J Med 2009 Jun 18;360(25):2679.
5. Kountouras J, Zavos C, et al. Association between Helicobacter pylori burden and Alzheimer’s disease. Eur J Neurol 2014; (in press)
6. Kountouras J, Zavos C, et al. Helicobacter pylori might contribute to cancer and/or bone marrow-derived stem cell-related gastrointestinal oncogenesis. Oncogene 2014; (in press)
7. Kountouras J, Zavos C, et al. Impact of Helicobacter pylori infection on normal colorectal mucosa, adenomatous polyps and adenocarcinoma sequence. Colorectal Dis 2014 May;16(5):390-1.
8. Kountouras J, Zavos C, et al. Challenge in the pathogenesis of autoimmune pancreatitis: potential role of Helicobacter pylori infection via molecular mimicry. Gastroenterology 2007 Jul;133(1):368-9.
9. Kountouras J, Zavos C, et al. Relationship between Helicobacter pylori infection and glaucoma. Ophthalmology 2001 Mar;108(3):599-604.
10. Kountouras J, Zavos C, et al. Eradication of Helicobacter pylori may be beneficial in the management of chronic open-angle glaucoma. Arch Intern Med 2002 Jun 10;162(11):1237-44.
11. Kountouras J, Zavos C, et al. Increased levels of Helicobacter pylori IgG antibodies in aqueous humor of patients with primary open-angle and exfoliation glaucoma. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol 2003 Nov;241(11):884-90.
12. Kountouras J, Zavos C, et al. Helicobacter pylori and glaucoma. Ophthalmology 2003 Dec;110(12):2433-4. Kountouras J, Zavos C, et al. Induction of interleukin-8 expression by Helicobacter pylori infection in patients with endoscopy-negative gastroesophageal reflux disease. Am J Gastroenterol 2004 Dec;99(12):2500-1.
13. Kountouras J, Zavos C, et al. Salt intake and Helicobacter pylori infection. J Hypertens 2004 Dec;22(12):2397.
14. Kountouras J, Zavos C, et al. Association between Helicobacter pylori infection and acute inflammatory demyelinating polyradiculoneuropathy. Eur J Neurol 2005 Feb;12(2):139-43.
15. Kountouras J, Zavos C, et al. Relationship between Helicobacter pylori infection and Alzheimer disease. Neurology 2006 Mar 28;66(6):938-40.
16. Georgopoulos SD, Michopoulos S, Rokkas T, Apostolopoulos P, Giamarellos E, Kamberoglou D, Mentis A, Triantafyllou K. Hellenic consensus on Helicobacter pylori infection. Ann Gastroenterol 2020 Mar-Apr;33(2):105-124.
17. Shah SC, Iyer PG, Moss SF. AGA Clinical Practice Update on the Management of Refractory Helicobacter pylori Infection: Expert Review. Gastroenterology 2021 Apr;160(5):1831-1841.
18. Malfertheiner P, Megraud F, Rokkas T, Gisbert JP, Liou JM, Schulz C, Gasbarrini A, Hunt RH, Leja M, O’Morain C, Rugge M, Suerbaum S, Tilg H, Sugano K, El-Omar EM; European Helicobacter and Microbiota Study group. Management of Helicobacter pylori infection: the Maastricht VI/Florence consensus report. Gut 2022 Aug 8:gutjnl-2022-327745.
19. Bujanda L, Nyssen OP, Ramos J, et al; Hp-EuReg investigators; Hp-EuReg investigators. Effectiveness of Helicobacter pylori Treatments According to Antibiotic Resistance. Am J Gastroenterol 2024;119:646-654.
20. Mi C, Suo B, Tian X, et al. Application of cefuroxime in the eradication therapy of Helicobacter pylori infection: A review article. Helicobacter 2024;29:e13073.