Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση: Διάγνωση, αντιμετώπιση, τροφές

Τι είναι η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση;

Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση είναι η παλινδρόμηση γαστρικού περιεχομένου στον οισοφάγο που έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση οισοφαγίτιδας. Χαρακτηρίζεται ως γαστροοισοφαγική παλινδρομική νόσος ή ΓΟΠΝ όταν γίνεται αιτία βλαβών στον οισοφάγο (οισοφαγίτιδα) ή επηρεάζει την ποιότητα ζωής, με δύο ή περισσότερα επεισόδια οπισθοστερνικού καύσου εβδομαδιαίως. Είναι η δεύτερη συνηθέστερη νόσος του πεπτικού μας συστήματος μετά το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Υπάρχει σχεδόν ίση αναλογία όσον αφορά την προσβολή ανδρών και γυναικών.

Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση παρουσιάζει γεωγραφική κατανομή και είναι συχνότερη στην Ελλάδα, τη Ρουμανία, την Πολωνία και την Ινδία με ποσοστό που ξεπερνά το 25% στο γενικό πληθυσμό.

Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση: Αίτια και παράγοντες κινδύνου

Παράγοντες που προκαλούν ή επιδεινώνουν την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση είναι οι εξής (Εικόνα):

• Παχυσαρκία
• Διατροφή πλούσια σε λιπαρά ή μεγάλα γεύματα (δείτε αναλυτικά στην σχετική Ενότητα του άρθρου)
• Διαταραχή στην κένωση του οισοφάγου
• Διαφραγματοκήλη
• Διαταραχή στον τόνο του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα
• Καθυστέρηση της γαστρικής κένωσης
• Παλινδρόμηση οξέος, πεψίνης και χολικών από το στομάχι στον οισοφάγο
• Αύξηση ενδοκοιλιακής πίεσης

Ποια είναι τα συμπτώματα της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης;

Τα συμπτώματα της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης περιλαμβάνουν:

• Κάψιμο στο στήθος (πίσω από το στέρνο, γνωστή ως καούρα ή καούρες)
• Κάψιμο στο λαιμό ή όξινη γεύση στο λαιμό
• Πόνο στο στομάχι ή στο στήθος
• Δυσκολία στην κατάποση
• Βραχνή φωνή ή πονόλαιμο
• Χρόνιο βήχα ή δύσπνοια
• Φλέματα

Πώς γίνεται η διάγνωση και διερεύνηση της παλινδρόμησης;

Με την γαστροσκόπηση ο γαστρεντερολόγος θα ελέγξει αν το κατώτερο τμήμα του οισοφάγου (κατώτερος οισοφαγικός σφιγκτήρας) δεν κλείνει καλά ή αν υπάρχει διαφραγματοκήλη, γεγονός που επιτρέπει την παλινδρόμηση του όξινου περιεχομένου του στομάχου στον οισοφάγο. Η διαφραγματοκήληδεν θεραπεύεται με φαρμακευτική αγωγή αλλά χειρουργικά και συνεπώς είναι απαραίτητη η μέτρηση του μήκους της κατά τη διάρκεια της γαστροσκόπησης για τη λήψη της σχετικής απόφασης για χειρουργείο. Επιπλέον, με την γαστροσκόπηση θα γίνει έλεγχος του βλεννογόνου του οισοφάγου για πιθανή παρουσία φλεγμονής (οισοφαγίτιδα).

Είναι χρήσιμη η λήψη βιοψιών κατά τη γαστροσκόπηση;

Οι βιοψίες κατά τη γαστροσκόπηση βοηθάνε να αναδειχθούν βλάβες στον οισοφάγο όπως:

• Οίδημα και υπερπλασία βασικής ζώνης (μη ειδικές φλεγμονώδεις αλλοιώσεις)
• Λεμφοκυτταρική φλεγμονή (μη ειδική)
• Παρουσία ουδετεροφίλων (εξαιτίας της παλινδρόμησης ή της γαστρίτιδας από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού)
• Ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα (συνήθως εξαιτίας της παλινδρόμησης): Η παρουσία ενδοεπιθηλιακών ηωσινοφίλων δυνατόν να υποδηλώνει ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα, εάν τα ηωσινόφιλα ανευρεθούν σε αυξημένο ποσοστό. Λιγότερα από 20 ηωσινόφιλα ανά μικροσκοπικό οπτικό πεδίο στον κατώτερο οισοφάγο είναι συμβατά περισσότερο με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση παρά με ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα.
• Καλυκοειδή κύτταρα που υποδηλώνουν εντερική μεταπλασία ή οισοφάγο Barrett
• Επιμήκυνση των θηλών (επιθηλιακή υπερπλασία)
• Ατροφία (λέπτυνση) του πλακώδους επιθηλίου
• Δυσπλασία
• Καρκίνος οισοφάγου
• Οι βλάβες δυνατόν να μην είναι διαβρωτικές (μη διαβρωτική οισοφαγίτιδα)

Τι μπορώ να τρώω και ποιες τροφές πρέπει να αποφεύγω;

Για να αντιμετωπίσετε τα συμπτώματα της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης μπορείτε να:

• Καταναλώνετε μικρά και συχνά γεύματα
• Αποφεύγετε την κατάκλιση μετά το γεύμα για 2-3 ώρες
• Αποφεύγετε τα γεύματα αργά το βράδυ
• Αποφεύγετε κάποιες τροφές όπως: τηγανητά, λιπαρά γεύματα, χυμοί φρούτων (πορτοκάλι, κίτρο, λεμόνι), καρυκεύματα, σιροπιαστά γλυκά, σοκολάτα, μέντα, δυόσμος, σκόρδο, κρεμμύδι
• Μειώσετε την κατανάλωση καφέ, τσαγιού, αεριούχων και αλκοολούχων ποτών (κυρίως μπύρας)
• Πριν τα γεύματα να γίνεται χρήση μαστίχας Χίου που έχει γαστροπροστατευτική δράση (κυκλοφορεί στα φαρμακεία σε κάψουλες)
• Μην καταναλώνετε βότανα που διαβάζετε στο διαδίκτυο και μπορούν να προκαλέσουν περισσότερα προβλήματα από όσα κάποιοι ισχυρίζονται ότι λύνουν
• Μειώσετε το σωματικό σας βάρος αν είστε υπέρβαροι ή παχύσαρκοι
• Ανυψώσετε το κεφάλι κατά 20 cm όταν ξαπλώνετε
• Αποφεύγετε στενά ρούχα, σφιχτές ζώνες
• Αποφεύγετε επικύψεις και ανύψωση βαρέων αντικειμένων
• Διακόψετε το κάπνισμα
• Αποφύγετε την ασπιρίνη

Οι όξινες τροφές επιδεινώνουν την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση;

Οι όξινες τροφές δεν επιδεινώνουν την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση λόγω της οξύτητάς τους. Στην πραγματικότητα οι όξινες τροφές είναι πιο αλκαλικές (βασικές) από το γαστρικό οξύ που έχει pH 1,5, συνεπώς όλες οι όξινες τροφές πρακτικά εξουδετερώνουν το γαστρικό οξύ. Το πρόβλημα είναι η περιεκτικότητα των τροφών σε κάλιο. Οι τροφές πλούσιες σε κάλιο ενεργοποιούν την αντλία Η+/Κ+ που οδηγεί σε αύξηση της ενδογενούς έκκρισης του γαστρικού οξέος. Έτσι εξηγείται γιατί ο χυμός πορτοκαλιού που έχει εξουδετερωθεί σε ουδέτερο pH 7, μπορεί να προκαλέσει το ίδιο γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, λόγω του καλίου που περιέχει.

Για την επιδείνωση της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης δεν ευθύνονται όμως μόνο οι τροφές ή η γαστρική οξύτητα, αλλά και πολλοί άλλοι παράγοντες, όπως η ύπαρξη διαφραγματοκήλης, η ακεραιότητα του οισοφαγικού βλεννογόνου, η ευαισθητοποίηση του οισοφάγου (κεντρική και περιφερική), η μείωση της πίεσης του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα κ.ά. Εξαιτίας της πολυπαραγοντικής αιτιολογίας της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης, δεν υπάρχει ισχυρή επιστημονική απόδειξη ότι αν αλλάξει ένας και μοναδικός εξωγενής παράγοντας θα βελτιωθούν τα συμπτώματα. Παρόλα αυτά, οι γαστρεντερολόγοι συστήνουν αλλαγές του τρόπου ζωής στους ασθενείς με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και η αποτελεσματικότητά τους εκτιμάται εκ του αποτελέσματος.

Ο παρακάτω Πίνακας συνοψίζει τα επιστημονικά δεδομένα, την κατανόηση του παθοφυσιολογικού μηχανισμού και τις συστάσεις προς τους ασθενείς σχετικά με τις αλλαγές του τρόπου ζωής στους ασθενείς με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.

Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση: Θεραπεία

Υπάρχουν 4 κύριοι τύποι φαρμάκων που βελτιώνουν τα συμπτώματα της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης:

1. αντιόξινα
2. αναστολείς υποδοχέων ισταμίνης-2
3. αναστολείς αντλίας πρωτονίων (PPI)
4. μαστίχα Χίου σε κάψουλες

Όλα αυτά τα φάρμακα λειτουργούν μειώνοντας ή αναστέλλοντας την παραγωγή οξέος από το στομάχι, με διαφορετικό όμως μηχανισμό.

Ενδείξεις αντιπαλινδρομικού χειρουργείου

• Ανάγκη για συνεχή λήψη ή για αύξηση της δόσης των PPI
• Σχετικά νέα ηλικία ασθενούς
• Οικονομικό κόστος ή μη συμμόρφωση με τη λήψη PPI
• Επιλογή του ασθενούς

Προβλεπτικοί παράγοντες επιτυχίας αντιπαλινδρομικού χειρουργείου:

• Αυξημένο σκορ στην 24ωρη pHμετρία (DeMeester score >14,72)
• Παρουσία τυπικών συμπτωμάτων γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης (οπισθοστερνικός καύσος και παλινδρόμηση)
• Βελτίωση των συμπτωμάτων με την αντιεκκριτική θεραπεία

Προσοχή! Το αντιπαλινδρομικό χειρουργείο δεν οδηγεί σε αναστροφή του οισοφάγου Barrett και ο τακτικός ενδοσκοπικός έλεγχος με λήψη βιοψιών μετά το χειρουργείο μπορεί να είναι προβληματικός λόγω αλλαγής της ανατομίας του κατώτερου οισοφάγου.

Πότε θα πρέπει να επισκεφθώ γαστρεντερολόγο;

Ορισμένοι ασθενείς είναι σε θέση να διαχειριστούν τα συμπτώματα της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης από μόνοι τους, αλλάζοντας τις συνήθειές τους ή λαμβάνοντας αντιόξινα φάρμακα τα οποία δεν απαιτούν ιατρική συνταγή.

Επισκεφθείτε ή επικοινωνήστε με έναν γαστρεντερολόγο εφόσον:

• Τα συμπτώματά σας είναι σοβαρά ή διαρκούν μεγάλο χρονικό διάστημα
• Δεν καταφέρνετε να βελτιώσετε τα συμπτώματά σας αλλάζοντας απλώς συνήθειες και τρόπο ζωής
• Έχετε δυσκολία στην κατάποση, ή αισθάνεστε ότι το φαγητό “κολλάει” στην πορεία προς το στομάχι
• Χάνετε βάρος ενώ δεν κάνετε δίαιτα
• Έχετε πόνο στο στήθος
• Πνίγεστε όταν τρώτε
• Κάνετε εμετό με αίμα, ή οι κενώσεις σας είναι μαύρες σαν πίσσα

Το παιδί μου (παιδί-έφηβος) νομίζω ότι έχει γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση. Να ανησυχήσω;

Αν το παιδί ή ο έφηβός σας έχει γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, απευθυνθείτε αμέσως σε ειδικό. Μην δίνετε στο παιδί σας τα φάρμακα για τη θεραπεία γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης χωρίς να το εξετάσει προηγουμένως κάποιος ειδικός. Στα παιδιά, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση δυνατόν να προκληθεί από πολλά άλλα προβλήματα. Είναι σημαντικός ο έλεγχος των συμπτωμάτων από ειδικό πριν ξεκινήσετε οποιαδήποτε θεραπεία.

Ακολουθούν απαντήσεις στις συχνότερες ερωτήσεις των ασθενών με γαστροοισοφαγική παλινδρομική νόσο

1. Στομαχική παλινδρόμηση συμπτώματα

Η στομαχική παλινδρόμηση, γνωστή και ως γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, εκδηλώνεται με ποικιλία συμπτωμάτων, τα οποία περιλαμβάνουν:

• Καούρα (αίσθημα καύσου στο στήθος ή στο λαιμό)
• Επιστροφή τροφής ή όξινων υγρών στο στόμα
• Δυσκολία στην κατάποση
• Πόνος στο στήθος
• Βήχας, ιδιαίτερα τη νύχτα
• Βραχνάδα ή πόνος στο λαιμό
• Αίσθηση πικρίας στο στόμα

2. Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση άγχος

Το άγχος μπορεί να επιδεινώσει τη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, καθώς αυξάνει την παραγωγή γαστρικών οξέων και μπορεί να προκαλέσει συσπάσεις στον οισοφάγο. Οι ασθενείς που αντιμετωπίζουν άγχος συχνά παρατηρούν επιδείνωση των συμπτωμάτων τους. Η διαχείριση του άγχους μέσω τεχνικών χαλάρωσης, άσκησης και συμβουλευτικής μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων της παλινδρόμησης.

3. Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση τροφές

Ορισμένες τροφές μπορούν να επιδεινώσουν τη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση. Οι ασθενείς πρέπει να αποφεύγουν τα εξής:

• Λιπαρές και τηγανητές τροφές
• Καρυκεύματα και πικάντικα τρόφιμα
• Σοκολάτα
• Καφεΐνη (καφές, τσάι)
• Αλκοόλ
• Εσπεριδοειδή και χυμούς αυτών
• Ντομάτες και σάλτσες ντομάτας

4. Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση πονόλαιμος

Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση μπορεί να προκαλέσει πονόλαιμο λόγω της επιστροφής των γαστρικών υγρών στον οισοφάγο και τον λαιμό. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ερεθισμό και φλεγμονή του λαιμού. Η αντιμετώπιση της παλινδρόμησης μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του πονόλαιμου.

5. Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση πνιγμός

Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση μπορεί να προκαλέσει πνιγμό ή βήχα, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της νύχτας, όταν οι ασθενείς είναι ξαπλωμένοι. Αυτό συμβαίνει λόγω της επιστροφής των όξινων υγρών στον οισοφάγο και το λαιμό, προκαλώντας ερεθισμό και αντανακλαστικό βήχα. Η ανύψωση του κεφαλιού κατά τον ύπνο και η αποφυγή κατανάλωσης τροφών πριν τον ύπνο μπορεί να βοηθήσει στη μείωση αυτών των συμπτωμάτων.

6. Νερό και παλινδρόμηση

Η κατανάλωση νερού μπορεί να βοηθήσει στην αραίωση των γαστρικών οξέων και να μειώσει την αίσθηση καύσου. Ωστόσο, η υπερβολική κατανάλωση νερού κατά τη διάρκεια των γευμάτων μπορεί να προκαλέσει αύξηση της πίεσης στο στομάχι και να επιδεινώσει τα συμπτώματα της παλινδρόμησης.

7. Μέλι και παλινδρόμηση

Το μέλι μπορεί να έχει καταπραϋντική επίδραση στον οισοφάγο και να βοηθήσει στην ανακούφιση από τα συμπτώματα της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Λόγω των αντιοξειδωτικών και αντιφλεγμονωδών του ιδιοτήτων, το μέλι μπορεί να μειώσει τον ερεθισμό του οισοφάγου. Μία κουταλιά μέλι πριν τον ύπνο μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.

8. Γιαούρτι και παλινδρόμηση

Το γιαούρτι, ιδιαίτερα το μη ζαχαρούχο και χαμηλών λιπαρών, μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Τα προβιοτικά που περιέχονται στο γιαούρτι μπορούν να βελτιώσουν την πέψη και να μειώσουν την παραγωγή γαστρικών οξέων. Ωστόσο, σε μερικούς ασθενείς, το γιαούρτι μπορεί να προκαλέσει παλινδρόμηση λόγω παραγωγής αερίων και πρόκλησης φουσκώματος στην κοιλιά, γι’ αυτό συνιστάται η παρακολούθηση της αντίδρασης του σώματος.

Βιβλιογραφία

1. Kountouras J, Zavos C, et al. Helicobacter pylori and gastro-oesophageal reflux disease. Lancet 2006 Sep 16-22;368(9540):986.
2. Kountouras J, Zavos C, et al. Efficacy of trimebutine therapy in patients with gastroesophageal reflux disease and irritable bowel syndrome. Hepatogastroenterology 2002 Jan-Feb;49(43):193-7.
3. Kountouras J, Zavos C, et al. H pylori infection and reflux oesophagitis. Gut 2004 Jun;53(6):912.
4. Kountouras J, Zavos C, et al. Induction of interleukin-8 expression by Helicobacter pylori infection in patients with endoscopy-negative gastroesophageal reflux disease. Am J Gastroenterol 2004 Dec;99(12):2500-1.
5. Kountouras J, Zavos C, et al. Eradication of Helicobacter pylori might halt the progress to oesophageal adenocarcinoma in patients with gastro-oesophageal reflux disease and Barrett’s oesophagus. Med Hypotheses 2007 May;68(5):1174-5.
6. Kountouras J, Zavos C, et al. The role of gastric Helicobacter pylori infection in laryngopharyngeal reflux disease. Otolaryngol Head Neck Surg 2007 Feb;136(2):334.
7. Kountouras J, Zavos C, et al. Helicobacter pylori infection might contribute to esophageal adenocarcinoma progress in subpopulations with gastroesophageal reflux disease and Barrett’s esophagus. Helicobacter 2012 Oct;17(5):402-3.
8. Kountouras J, Zavos C, et al. Is Helicobacter pylori the usual suspect behind gastroesophageal reflux disease and dacryostenosis?. Med Hypotheses 2013 Jul;81(1):147.
9. Richter JE, Rubenstein JH. Presentation and epidemiology of gastroesophageal reflux disease. Gastroenterology 2018;154:267-76.
10. Katz PO, Dunbar KB, Schnoll-Sussman FH, Greer KB, Yadlapati R, Spechler SJ. ACG Clinical Guideline for the Diagnosis and Management of Gastroesophageal Reflux Disease. Am J Gastroenterol 2022;117:27-56.
11. Fass R. Gastroesophageal Reflux Disease. N Engl J Med 2022;387:1207-1216.