Ασκίτης: Αίτια, διάγνωση, θεραπεία

Τι είναι ο ασκίτης;

Ο ασκίτης είναι η συγκέντρωση υγρού στην κοιλιά, στην κοιλότητα που σχηματίζεται μεταξύ των δύο πετάλων του περιτοναίου.

Το περιτόναιο είναι η μεγαλύτερη ημιδιαπερατή μεμβράνη του σώματος που έχει τις εξής λειτουργίες:

• Ρυθμίζει την ποσότητα του στείρου υγρού (~100 mL) που βρίσκεται φυσιολογικά μέσα στην περιτοναϊκή κοιλότητα
• Περιορίζει και απομακρύνει τα βακτήρια από το εσωτερικό της περιτοναϊκής κοιλότητας
• Διευκολύνει τη μετανάστευση φλεγμονωδών κυττάρων από τη μικροκυκλοφορία προς την περιτοναϊκή κοιλότητα
• Προστατεύει μηχανικά τα σπλάχνα στην κοιλιά

Το περιτόναιο διαθέτει 2 πέταλα:

1. το περίτονο ή τοιχωματικό πέταλο, που καλύπτει το τοίχωμα της κοιλιάς εσωτερικά
2. το περισπλάχνιο πέταλο, που καλύπτει τα όργανα της κοιλιάς εξωτερικά

Πού οφείλεται ο ασκίτης (υγρό στην κοιλιά);

Ο ασκίτης (υγρό στην κοιλιά) οφείλεται κατά κύριο λόγο στην πυλαία υπέρταση από κίρρωση του ήπατος (σε ποσοστό 80%), σε καρκίνο οργάνων της κοιλιάς και σε καρδιακή ανεπάρκεια. Δείτε το άρθρο του peptiko.gr για την κίρρωση του ήπατος εδώ.

Σημειωτέον ότι συνήθως δεν εμφανίζεται ασκίτης σε μεμονωμένη θρόμβωση της πυλαίας φλέβας, αλλά στα πλαίσια σήψης ή χαμηλής λευκωματίνης ορού (υποαλβουμιναιμίας).

Αναλυτικά, τα αίτια του ασκίτη είναι τα εξής:

1. Πυλαία υπέρταση: Κίρρωση του ήπατος, αλκοολική ηπατίτιδα, οξεία ηπατική ανεπάρκεια, δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια, συμφορητική περικαρδίτιδα, σύνδρομο απόφραξης κολποειδών, σύνδρομο Budd-Chiari, θρόμβωση πυλαίας φλέβας
2. Περιτονίτιδα: Αυτόματη βακτηριακή περιτονίτιδα (πολυμορφοπύρηνα ασκιτικού υγρού >250/mm³), καρκίνος, φυματίωση, νόσος συνδετικού ιστού (π.χ. συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, σαρκοείδωση, οικογενής Μεσογειακός πυρετός), χλαμύδια, γονόκοκκοι
3. Χαμηλή ογκωτική πίεση πλάσματος: Υποαλβουμιναιμία (π.χ. νεφρωσικό σύνδρομο, σοβαρός υποσιτισμός, εντεροπάθεια με απώλεια λευκωμάτων)
4. Διαταραχή λεμφικής παροχέτευσης: Λεμφική απόφραξη (π.χ. δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια, φυματίωση, λεμφοϋπερπλαστικές διαταραχές)
5. Άλλα αίτια: Υποθυρεοειδισμός, παγκρεατικός ασκίτης (ρήξη ψευδοκύστης ή κύριου παγκρεατικού πόρου)

Ποια είναι τα συμπτώματα του ασκίτη;

Τα κύρια συμπτώματα του ασκίτη είναι κοιλιακή διάταση και απότομη πρόσληψη βάρους. Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Πρήξιμο στους αστραγάλους (οίδημα σφυρών)
• Λαχάνιασμα (δύσπνοια)
• Φούσκωμα (μετεωρισμός)
• Πόνος στην κοιλιά
• Ανορεξία
• Δυσπεψία
• Δυσκοιλιότητα
• Πόνος στην πλάτη
• Δυσκολία στο κάθισμα
• Αδυναμία, καταβολή

Πώς γίνεται η διάγνωση του ασκίτη;

Ο ασκίτης διαγιγνώσκεται με τη λήψη ιατρικού ιστορικού, την κλινική εξέταση, τις εργαστηριακές και τις απεικονιστικές εξετάσεις όπως υπέρηχο ή αξονική τομογραφία.

Ο γαστρεντερολόγος θα κάνει διαγνωστική παρακέντηση δηλαδή θα βάλει μια βελόνα στην κοιλιά και θα αναρροφήσει λίγο ασκιτικό υγρό σε μια σύριγγα. Το ασκιτικό υγρό θα σταλεί για γενική ασκιτικού υγρού, κυτταρολογική εξέταση, καλλιέργεια και έλεγχο του δείκτη SAAG.

Επίσης είναι σημαντικός ο έλεγχος της γενικής ούρων και των ούρων 24ώρου για αποκλεισμό πρωτεϊνουρίας.

Τι είναι σημαντικό να δούμε στη γενική εξέταση του ασκιτικού υγρού;

Στη γενική εξέταση του ασκιτικού υγρού είναι σημαντικό να δούμε τα επίπεδα των πολυμορφοπυρήνων. Πολυμορφοπύρηνα >250/mm³ υποδηλώνουν ύπαρξη αυτόματης βακτηριακής περιτονίτιδας και ο ασθενής πρέπει να τεθεί σε αντιβίωση. Η φυσιολογική εξέταση πρέπει να έχει επίπεδα λευκών αιμοσφαιρίων <500 /mm³ και επίπεδα πολυμορφοπυρήνων <250 /mm³.

Τι είναι ο δείκτης SAAG;

Ο δείκτης SAAG είναι τα αρχικά των λέξεων serum-ascites albumin gradient ή gap. Ο SAAG υπολογίζεται από τον τύπο:  αλβουμίνη (λευκωματίνη) στον ορό MEION αλβουμίνη (λευκωματίνη) στο ασκιτικό υγρό.

Δείκτης SAAG >1.1 g/dL ή >11 g/L

• Ο ασκίτης οφείλεται σε πυλαία υπέρταση, είτε ηπατικής είτε μη ηπατικής αιτιολογίας, με ακρίβεια 97%

Δείκτης SAAG <1.1 g/dL ή <11 g/L

• Ο ασκίτης δεν οφείλεται σε πυλαία υπέρταση, αλλά σε άλλα αίτια (βλ. τη λίστα παραπάνω)

Ποια είναι η θεραπεία του ασκίτη;

Η θεραπεία του ασκίτη περιλαμβάνει τα εξής:

• Περιορισμός της πρόσληψης νατρίου (λιγότερο από 2.000-4.000 mg ημερησίως)
• Διαιτολογική υποστήριξη από εξειδικευμένο διαιτολόγο
• Διουρητικά φάρμακα
• Εκκενωτική παρακέντηση ασκιτικού υγρού
• Διασφαγιτιδική ενδοηπατική πυλαιοσυστηματική αναστόμωση (transjugular intrahepatic portosystemic shunt, TIPS). Με την αναστόμωση αυτή, συνδέεται η φλέβα που μεταφέρει το αίμα από το γαστρεντερικό σωλήνα και τα όργανα της κοιλιάς στο συκώτι (πυλαία φλέβα), με τη φλέβα που συνδέει το συκώτι με το δεξί μέρος της καρδιάς (ηπατική φλέβα). Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται μείωση της πίεσης στην πυλαία φλέβα.
• Μεταμόσχευση ήπατος
• Χημειοθεραπεία ή ορμονοθεραπεία σε περίπτωση καρκινικού ασκίτη

Πώς μπορώ να ελέγξω τον ασκίτη;

Εάν έχετε ασκίτη, μπορείτε να ακολουθήσετε τα παρακάτω βήματα για να τον ελέγξετε:

• Καθημερινό ζύγισμα και καταγραφή σωματικού βάρους
• Αποχή από το αλκοόλ εντελώς!
• Αποφυγή λήψης μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων και ασπιρίνης, καθώς επηρεάζουν τη νεφρική λειτουργία και δεν θα είναι δυνατή η αποβολή του ασκιτικού υγρού
• Δίαιτα χωρίς αλάτι