Ο Γαστρεντερολόγος Δρ. Χρήστος Ζαβός στην Θεσσαλονίκη, παρουσιάζει το πώς επιλέγουμε την κατάλληλη θεραπεία στο ευερέθιστο έντερο.
Πολλοί ασθενείς που με επισκέπτονται στο ιατρείο παραπονούνται για εγκλωβισμένα αέρια στο στομάχι ή στο έντερο, για φούσκωμα στο στομάχι, για πρήξιμο στο στομάχι, για έντερο γεμάτο αέρια, για αέρια εντέρου που μυρίζουν άσχημα, για έντονους ήχους (βορβορυγμοί) και μου ζητάνε βοήθεια πώς να αποβάλουν τα αέρια ή με ρωτάνε πώς φεύγουν τα αέρια από το έντερο. Πολλοί επισκέπτες του peptiko.gr με τυμπανισμό και αέρια αναζητούν αντιμετώπιση με βότανα.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ορισμένοι άνθρωποι αποβάλλουν πολλά αέρια ή ρεύονται πολύ συχνά, γεγονός που τους γεμίζει με αμηχανία και άγχος. Ο μέσος ενήλικας αποβάλλει περίπου μισό έως ενάμιση λίτρο αερίων καθημερινώς από τον πρωκτό, 14 έως 23 φορές την ημέρα. Επίσης φυσιολογικά παρουσιάζει ρέψιμο περιστασιακά πριν ή μετά τα γεύματα.
Η ποσότητα των αερίων που παράγονται από τον οργανισμό εξαρτάται από τη διατροφή και άλλους παράγοντες ανάλογα με τον οργανισμό. Ωστόσο, οι περισσότεροι άνθρωποι που παραπονούνται για υπερβολική ποσότητα αερίων δεν παράγουν περισσότερα αέρια από ό,τι ο μέσος άνθρωπος. Εντούτοις, ορισμένα τρόφιμα αλλά και παθήσεις δυνατόν να οδηγήσουν σε αυξημένη αποβολή αερίων.
Πώς παράγονται τα αέρια στο έντερο;
Υπάρχουν δύο κύριες πηγές αερίων στο έντερο: είτε μέσω κατάποσης αέρα, είτε μέσω παραγωγής αέρα από βακτήρια του λεπτού και του παχέος εντέρου. Ο αέρας που καταπίνουμε αποβάλλεται κυρίως με το ρέψιμο και μόνο σχετικά μικρή ποσότητα περνάει από το στομάχι στο λεπτό έντερο εφόσον είμαστε σε όρθια θέση. Αντίθετα, σε κατακεκλιμένους ασθενείς, μεγαλύτερη ποσότητα αέρα περνάει από το στομάχι στο έντερο, λόγω μειωμένης αποβολής κατά το ρέψιμο.
Το ρέψιμο διακρίνεται σε εκούσιο και ακούσιο. Το ακούσιο ρέψιμο αποτελεί φυσιολογική διαδικασία συνήθως μετά το φαγητό που βοηθάει την απελευθέρωση αέρα όταν φουσκώνει-διατείνεται το στομάχι. Ορισμένα τρόφιμα χαλαρώνουν τον σφιγκτήρα στο κάτω μέρος του οισοφάγου και προκαλούν ακούσιο ρέψιμο. Τέτοια τρόφιμα είναι η μέντα, η σοκολάτα και τα λίπη.
Βακτηριακή παραγωγή αερίων στο έντερο: Στο έντερο διαβιούν φυσιολογικά τρισεκατομμύρια ακίνδυνα βακτήρια, μερικά από τα οποία βοηθούν στην φυσιολογική λειτουργία (πέψη τροφών) και προστατεύουν το έντερο. Η διάσπαση ορισμένων δύσπεπτων τροφών στο έντερο από τα βακτήρια της φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας είναι δυνατόν να προκαλέσει αέρια και τυμπανισμό, μετεωρισμό ή φουσκώματα.
Για παράδειγμα, το λάχανο, τα λαχανάκια Βρυξελλών και το μπρόκολο περιέχουν ραφφινόζη, έναν δύσπεπτο υδατάνθρακα. Αυτές οι τροφές προκαλούν μεγαλύτερη ποσότητα αερίων και φούσκωμα, διότι η ραφφινόζη διασπάται από βακτήρια μόλις φτάσει στο παχύ έντερο. Τα υποπροϊόντα της συγκεκριμένης διαδικασίας περιλαμβάνουν άοσμα αέρια, όπως διοξείδιο του άνθρακα, υδρογόνο και μεθάνιο. Αντίθετα, άλλα συστατικά των παραγόμενων αερίων έχουν δυσάρεστη οσμή, όπως για παράδειγμα το θείο.
Ορισμένοι ασθενείς δεν είναι σε θέση να διασπάσουν τους υδατάνθρακες. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι η λακτόζη που περιέχεται σε γαλακτοκομικά προϊόντα. Στους ανθρώπους αυτούς, η κατανάλωση λακτόζης δυνατόν να οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγής αερίων (μετεωρισμό), συνοδευόμενα από κράμπες και διάρροια. Αυτοί οι άνθρωποι αποτελούν το 1% των περιπτώσεων. Όμως, έως 30% των ανθρώπων έχουν δυσπεπτικά ενοχλήματα από την κατανάλωση αγελαδινού γάλακτος (με όλες τις μορφές του) που περιέχει μια πρωτεΐνη που λέγεται β-καζεΐνη. Δείτε τι ακριβώς προκαλεί η β-καζεΐνη στο άρθρο του peptiko.gr.
Ορισμένες ασθένειες ενδεχομένως επίσης να προκαλέσουν τυμπανισμό, μετεωρισμό (φούσκωμα) και αποβολή αερίων. Για παράδειγμα, τα άτομα με διαβήτη ή σκληρόδερμα έχουν μειωμένη δραστηριότητα του λεπτού εντέρου, που οδηγεί σε βακτηριακή υπερανάπτυξη ή SIBO (κάντε κλικ) στο εγγύς λεπτό έντερο (νήστιδα), με κακή πέψη υδατανθράκων και άλλων θρεπτικών συστατικών. Ωστόσο, ακόμη και επί απουσίας εμφανούς νόσου, ορισμένοι άνθρωποι διαθέτουν στο λεπτό έντερό τους αυξημένο αριθμό των βακτηρίων και συνεπώς αποβάλλουν αυξημένη ποσότητα αερίων.
Αέρια στο έντερο και το στομάχι: Συμπτώματα
Τα συμπτώματα διαφέρουν ανάλογα με τον άνθρωπο, άλλοι ρεύονται συχνά και άλλοι εμφανίζουν αυξημένη αποβολή αερίων από το ορθό. Φουσκώματα, γουργούρισμα, τυμπανισμός, μετεωρισμός, κράμπες και κοιλιακός πόνος δυνατόν να συνυπάρχουν όταν τα αέρια εγκλωβίζονται στις στροφές του παχέος εντέρου που υπάρχουν φυσιολογικά, συνήθως κάτω από το ήπαρ (πρόσθια πάνω δεξιά κοιλιά) ή κάτω από τον σπλήνα (πρόσθια πάνω αριστερή κοιλιά).
Πολλοί άνθρωποι δεν αποβάλλουν μεγάλες ποσότητες αερίων, όμως είναι πιο ευαίσθητοι σε κανονικές ποσότητες αερίων, διότι τα νεύρα που μεταφέρουν πληροφορίες από το έντερο είναι υπερδραστήρια (ευερέθιστο έντερο). Στην περίπτωση αυτή, ακόμη και φυσιολογικές ποσότητες αερίων γίνονται αντιληπτές ως πόνος, μετεωρισμός ή φούσκωμα.
Η αποβολή αυξημένης ποσότητας αερίων με το ρέψιμο ενδεχομένως να σχετίζεται με λειτουργική δυσπεψία, δηλαδή με υποτροπιάζοντα επίμονο πόνο ή δυσφορία στην άνω κοιλιακή χώρα, χωρίς αναγνωρίσιμη αιτία. Η λειτουργική δυσπεψία οφείλεται κατά πάσα πιθανότητα σε αυξημένη ευαισθησία του στομάχου στο περιεχόμενό του.
Πώς θα καταλάβω αν το φούσκωμα και ο τυμπανισμός οφείλονται σε εγκλωβισμένα αέρια ή στο ευερέθιστο έντερο;
Το φούσκωμα στην κοιλιά μπορεί να οφείλεται σε εγκλωβισμένα αέρια ή σε σπασμό του εντέρου από ευερέθιστο έντερο. Για να καταλάβετε αν ο πόνος στην κοιλιά οφείλεται σε εγκλωβισμένα αέρια ή σε ευερέθιστο έντερο απαντήστε στις ερωτήσεις του παρακάτω Πίνακα.
| Συμπτώματα από αέρια | Συμπτώματα από ευερέθιστο έντερο |
| Καταναλώσατε αεριογόνες τροφές με πολλά FODMAP; | Ο πόνος είναι γενικευμένος; |
| Έχετε δυσκοιλιότητα; | Νιώθετε ότι κάνει σπασμό το έντερο; |
| Η εντόπιση του πόνου αλλάζει; | Έχετε κράμπες στην κοιλιά; |
| Βγάζετε αέρια (πορδές); | Έχετε στρες ή άγχος; |
Μπορεί η αυξημένη παραγωγή αερίων να σχετίζεται με κάποια πάθηση;
Οι παθήσεις που συνοδεύονται από αυξημένη παραγωγή αερίων και μετεωρισμό σχετίζονται με δυσκολία στην απορρόφηση υδατανθράκων, συχνά σε άτομα με κοιλιοκάκη (μια ασθένεια που προκαλείται από δυσανεξία σε μια πρωτεΐνη που περιέχεται στο σιτάρι), με σύνδρομο βραχέος εντέρου, και με άλλες σπανιότερες παθήσεις. Απαιτείται εξέταση από γαστρεντερολόγο.
Αν πάρω τηλέφωνο τον γαστρεντερολόγο, θα μου βρει από πού προέρχονται τα αέρια στο στομάχι ή το έντερο;
Όχι. Η διάγνωση ΔΕΝ είναι τόσο απλή όσο νομίζετε. Κυκλοφορούν διάφορα σκευάσματα στο διαδίκτυο που διατείνονται ότι βοηθάνε στο ξεφούσκωμα της κοιλιάς. Αν πραγματικά θέλετε να λύσετε το πρόβλημά σας θα πρέπει να επισκεφθείτε τον γαστρεντερολόγο για να σας εξετάσει ΚΛΙΝΙΚΑ και να σας προτείνει κάποιες διαγνωστικές εξετάσεις. Δείτε παρακάτω μια λίστα από 49 αιτίες στις οποίες μπορεί να οφείλεται το φούσκωμα ή ο μετεωρισμός. Όπως καταλαβαίνετε, είναι αδύνατον να λύσετε το πρόβλημά σας τηλεφωνικώς, αν δεν επισκεφθείτε τον γαστρεντερολόγο.
- Λειτουργική δυσπεψία
- Διατροφή (π.χ. αγελαδινό γάλα)
- Κατάποση αέρα
- Δυσανεξία λακτόζης
- Πέτρες στη χολή
- Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού
- Λαμβλίαση
- Τροφική αλλεργία
- Αμοιβάδωση
- Διαφραγματοκήλη
- Σκουλήκια στο στομάχι ή το έντερο
- Προεμμηνορυσιακό σύνδρομο
- Εγκυμοσύνη
- Σπαστική κολίτιδα / Ευερέθιστο έντερο
- Σύνδρομο δυσαπορρόφησης
- Απόφραξη του εντέρου
- Γαστροπάρεση
- Ψυχογενή αίτια (π.χ. ψυχογενής ανορεξία, κατάθλιψη κλπ)
- Λιπώδες ήπαρ
- Κήλη
- Κωλικός εντέρου (κυρίως στα μωρά)
- Έκτοπη κύηση (θεωρείται επείγουσα κατάσταση)
- Λοίμωξη από Κολοβακτηρίδιο
- Εφηβική εγκυμοσύνη
- Υπεραερισμός
- Κύστεις στις ωοθήκες
- Κολίτιδα
- Περιτονίτιδα (θεωρείται επείγουσα κατάσταση)
- Κοιλιοκάκη (ή δυσανεξία στη γλουτένη)
- Συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια
- Νόσος του Crohn
- Ασκίτης (σε ασθενείς με κίρρωση ήπατος)
- Καρκίνος στομάχου
- Εκκολπωματίτιδα
- Εμμηνόπαυση
- Πολυκυστικές ωοθήκες
- Καρκίνος ωοθηκών
- Σκληρόδερμα
- Ενδομητρίωση
- Κυστική ίνωση
- Νόσος Λεγεωναρίων
- Νόσος του Hirschsprung (σε νεογνά)
- Περιφερική νευροπάθεια
- Πολιομυελίτιδα (σε παιδιά κάτω των 5 ετών)
- Αυτόνομη νευροπάθεια
- Ινομυαλγία
- Non-Hodgkin λέμφωμα
- Βουβωνοκήλη
- Δακτυλιοειδές πάγκρεας
Υπάρχουν ειδικές εξετάσεις;
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να γίνει λεπτομερής λήψη του ιστορικού και κλινική εξέταση. Στους περισσότερους ανθρώπους με αυξημένη αποβολή αερίων και μετεωρισμό ή φούσκωμα δεν χρειάζεται κάποια ειδική εξέταση. Ωστόσο, όταν συνυπάρχουν διάρροια, απώλεια βάρους, κοιλιακός πόνος, αναιμία, αίμα στα κόπρανα, ανορεξία, πυρετός, έμετος δυνατόν να αποτελούν σημεία υποκείμενης πάθησης και θα πρέπει να απευθύνεστε οπωσδήποτε σε γαστρεντερολόγο.
Οι εξετάσεις που πιθανόν να σας ζητήσει ο γαστρεντερολόγος περιλαμβάνουν:
- Εξέταση κοπράνων για αίμα, λίπος (στεατόρροια), ή παράσιτα (π.χ. λοίμωξη από Giardia)
- Τεστ ανοχής λακτόζης
- Ακτινογραφίες λεπτού εντέρου
- Ενδοσκοπικός έλεγχος πεπτικού (γαστροσκόπηση ή κολοσκόπηση–κολονοσκόπηση)
- Εξέταση αίματος για αντισώματα για κοιλιοκάκη (δυσανεξία στη γλουτένη)
Πώς φεύγουν τα αέρια από το έντερο;
Διάφορα μέτρα δυνατόν να βοηθήσουν στη μείωση των ενοχλητικών αερίων. Διαβάστε στο peptiko.gr ποιες είναι οι 5 τροφές που μειώνουν το φούσκωμα, τον τυμπανισμό και τον μετεωρισμό. Ο γαστρεντερολόγος σας είναι ο ειδικός να σας καθοδηγήσει παρέχοντάς σας πρόσθετες πληροφορίες για πιθανόν αλλαγές στη διατροφή σας (π.χ. γάλα, φρούτα, λαχανικά).
Σε περίπτωση υπόνοιας βακτηριακής υπερανάπτυξης του λεπτού εντέρου (SIBO) πιθανόν να σας χορηγηθούν τοπικώς δρώντα αντιβιοτικά φάρμακα που μειώνουν την υπερανάπτυξη των βακτηρίων στο έντερο. Μπορείτε να βοηθήσετε τη λήψη ιστορικού από τον γαστρεντερολόγο σας κρατώντας ημερολόγιο με τα τρόφιμα που καταναλώνετε και ποια θεωρείτε περισσότερο ενοχλητικά για εσάς επιδεινώνοντας την παραγωγή αερίων, και τον μετεωρισμό ή το φούσκωμα.
Διαβάστε το άρθρο του peptiko.gr για το ποιες τροφές πιθανόν να επιδεινώνουν το ευερέθιστο έντερο / σπαστική κολίτιδα, ώστε να σας βοηθήσει να κρατήσετε καλύτερα το δικό σας ημερολόγιο με τα τρόφιμα που καταναλώνετε.
Σύμφωνα με έρευνα από την Αυστραλία που δημοσιεύθηκε στο έγκριτο περιοδικό Gastroenterology τον Ιανουάριο 2016, η δίαιτα που ακολουθούμε προκαλεί παραγωγή αερίων που επηρεάζουν το έντερο ανάλογα με την εντόπιση της βακτηριακής υπερανάπτυξης (στο παχύ ή στο λεπτό έντερο). Συγκεκριμένα:
- Η δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες οδηγεί σε αυξημένη παραγωγή αερίων με μεθάνιο στο ΠΑΧΥ έντερο σε αντίθεση με τη δίαιτα πτωχή σε φυτικές ίνες, υποδηλώνοντας ότι η επώδυνη κατακράτηση αέρα στο παχύ έντερο πιθανόν να μειώνεται όταν περιορίσουμε τις τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες.
- Η δίαιτα πτωχή σε φυτικές ίνες οδηγεί σε αυξημένη κατά 4 φορές παραγωγή αερίων με υδρογόνο στο ΛΕΠΤΟ έντερο σε αντίθεση με τη δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες, υποδηλώνοντας ότι η δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες ενδείκνυται σε ασθενείς με βακτηριακή υπερανάπτυξη στο ΛΕΠΤΟ έντερο.
- Η αναλογία αερίων διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου στο ΠΑΧΥ έντερο παραμένει ΣΤΑΘΕΡΗ ανεξαρτήτως αν η δίαιτα είναι πλούσια ή πτωχή σε φυτικές ίνες, υποδηλώνοντας ότι καμία δίαιτα δεν βοηθάει τους ασθενείς με σπαστική κολίτιδα που σχετίζεται με αυξημένη συγκέντρωση μεθανίου.
Επειδή προς το παρόν ΔΕΝ υπάρχει μέθοδος να διαγνώσουμε πού εντοπίζεται η βακτηριακή υπερανάπτυξη, ούτε τι είδους αέρια παράγονται, κάθε ασθενής θα πρέπει να διατηρεί ο ίδιος λίστα με τις τροφές που τον ενοχλούν ή όχι. Σίγουρα όμως δεν θα πρέπει να αποκλείσει από το διαιτολόγιό του κάποια κατηγορία τροφών στο 100%.
Αποφύγετε να υποβληθείτε σε δαπανηρές εξετάσεις μελέτης των μικροβίων των κοπράνων ή τεστ υδρογόνου αναπνοής διότι δεν είναι αξιόπιστες στη διάγνωση του SIBO. Δείτε το σχετικό αναλυτικό άρθρο του peptiko.gr εδώ.
Φάρμακο για αέρια εντέρου: Ποιο να πάρω;
Πολλοί ασθενείς με παίρνουν τηλέφωνο να μου πούνε ότι έχουν αέρια στο έντερο και με ρωτάνε ποιο φάρμακο να πάρουν για να φύγουν. Δυστυχώς δεν υπάρχει μαγικό χάπι που να θεραπεύει τα αέρια χωρίς να έχει τεθεί η διάγνωση έπειτα από την επίσκεψη στο ιατρείο. Φάρμακα όπως αντιόξινα, προβιοτικά, σιμεθικόνη, ενεργός άνθρακας, καθαρτικά, φυτικές ίνες, πεπτικά ένζυμα κ.ά. κυκλοφορούν στα φαρμακεία και στο διαδίκτυο και ισχυρίζονται ότι προσφέρουν άμεση λύση του προβλήματος.
Αν δεν επισκεφθείτε κάποιον ειδικό, μπορεί αφενός μεν να καλύψετε τα συμπτώματα από ένα σοβαρότερο υποκείμενο πρόβλημα και να καθυστερήσετε έτσι την διάγνωση, αφετέρου να πάρετε κάποιο άσχετο σκεύασμα που θα επιδεινώσει το ήδη υπάρχον πρόβλημα. Ήδη στο άρθρο διαβάσατε ότι πολλά διαφορετικά αίτια μπορεί να προκαλέσουν την παραγωγή αερίων στο έντερο και την κοιλιά. Μην αμελείτε την υγεία σας με λύσεις του ποδαριού!