Ουρολοίμωξη: Αίτια, συμπτώματα, θεραπεία

Γράφει ο Χειρουργός Ουρολόγος-Ανδρολόγος Βάιος Παπαδημητρίου, Λαμία, τηλ. 22310 50005

Οι ασθενείς με ουρολοίμωξη ενδιαφέρονται να μάθουν για μια σειρά θεμάτων που περιλαμβάνουν τα εξής:

• Ποια είναι τα συμπτώματα της ουρολοίμωξης; Οι ασθενείς συχνά θέλουν να γνωρίζουν τα σημάδια που πρέπει να προσέχουν, όπως κάψιμο κατά την ούρηση, συχνοουρία, θολά ή με έντονη οσμή ούρα και πυελικό πόνο.
• Τι προκαλεί ουρολοίμωξη; Πολλοί ενδιαφέρονται να κατανοήσουν τι οδηγεί σε αυτές τις λοιμώξεις, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν παράγοντες όπως η σεξουαλική δραστηριότητα, ορισμένα είδη αντισύλληψης και η έλλειψη ενυδάτωσης.
• Πώς γίνεται η διάγνωση της ουρολοίμωξης; Οι ασθενείς συνήθως ρωτούν για το πώς γίνεται η διάγνωση, η οποία συχνά περιλαμβάνει καλλιέργεια ούρων για τον εντοπισμό βακτηρίων.
• Ποιες είναι οι θεραπευτικές επιλογές; Οι ασθενείς επιθυμούν να γνωρίζουν για τις διαθέσιμες θεραπείες, συνήθως αντιβιοτικά, και πόσο χρόνο θα διαρκέσει η θεραπεία.
• Πώς μπορώ να προλάβω τις ουρολοιμώξεις; Ερωτήσεις σχετικά με την πρόληψη είναι κοινές, συμπεριλαμβανομένων των συμβουλών για την υγιεινή, την ενυδάτωση και τις αλλαγές στον τρόπο ζωής.
• Είναι οι ουρολοιμώξεις μεταδοτικές; Μερικοί ασθενείς ανησυχούν για την πιθανότητα μετάδοσης της λοίμωξης σε άλλους.
• Μπορούν οι ουρολοιμώξεις να οδηγήσουν σε πιο σοβαρά προβλήματα; Συχνά υπάρχει ανησυχία για πιθανές επιπλοκές, όπως λοιμώξεις των νεφρών, εάν οι ουρολοιμώξεις δεν αντιμετωπιστούν σωστά.
• Οι φυσικοί τρόποι αντιμετώπισης χωρίς αντιβίωση είναι αποτελεσματικοί; Οι ασθενείς μερικές φορές ρωτούν για την αποτελεσματικότητα των φυσικών θεραπειών για τις ουρολοιμώξεις.
• Ορισμένα άτομα κινδυνεύουν περισσότερο από ουρολοίμωξη; Ερωτήσεις σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου, συμπεριλαμβανομένου του φύλου, της ηλικίας και των ιατρικών καταστάσεων, είναι κοινές.
• Τι πρέπει να κάνω εάν τα συμπτώματα επιμείνουν ή επιδεινωθούν; Συχνά οι ασθενείς αναζητούν οδηγίες σχετικά με το πότε πρέπει να αναζητήσουν περαιτέρω ιατρική συμβουλή ή επείγουσα περίθαλψη.

Αυτές οι ερωτήσεις καλύπτουν μια σειρά από ανησυχίες σχετικά με τα συμπτώματα, τις αιτίες, τις θεραπείες και την πρόληψη των ουρολοιμώξεων. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να δώσουμε απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις για την ουρολοίμωξη που απασχολούν τους περισσότερους ασθενείς.

Τι είναι η ουρολοίμωξη;

Η ουρολοίμωξη είναι η προσβολή κάποιου οργάνου του ουροποιητικού συστήματος (ουρήθρα, ουροδόχος κύστη, ουρητήρες, νεφροί) από κάποιο μικρόβιο. Στις γυναίκες η συχνότερη μορφή ουρολοίμωξης είναι η οξεία κυστίτιδα που μπορεί να εμφανιστεί σε όλες τις ηλικίες.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ουρολοίμωξης;

Η ουρολοίμωξη μπορεί να εκδηλωθεί με κάποια από τα παρακάτω συμπτώματα:

• πόνος ή αίσθημα καύσου κατά την ούρηση (δυσουρία)
• ανάγκη για συχνότερη ούρηση κατά τη νύχτα (νυκτουρία)
• ούρα θολά, σκούρα και με έντονη οσμή
• επιτακτική ανάγκη για ούρηση
• συχνοουρία
• αίμα στα ούρα (αιματουρία)
• πόνος στην κοιλιά ή πόνος στην πλάτη κάτω από τα πλευρά
• πυρετός και ρίγος
• πολύ χαμηλή θερμοκρασία σώματος (υποθερμία) κάτω από 36°C

Σε ηλικιωμένους ασθενείς με άνοια καθώς επίσης και σε ασθενείς με ουροκαθετήρα, τα συμπτώματα της ουρολοίμωξης μπορεί να περιλαμβάνουν τα εξής:

• διαταραχές της συμπεριφοράς όπως ευερεθιστότητα ή σύγχυση
• ακράτεια ούρων που δεν προϋπήρχε στον ίδιο βαθμό
• τρέμουλο ή ρίγος

Πώς κολλάει η ουρολοίμωξη;

Η κυστίτιδα είναι πιο συχνή μορφή ουρολοίμωξης στις γυναίκες γιατί το μήκος της γυναικείας ουρήθρας είναι πολύ μικρότερο από του άνδρα και αυτό κάνει πολύ πιο εύκολο να ανέβουν μικρόβια από την ουρήθρα προς την κύστη. Η γυναικεία ουρήθρα έχει μήκος μόνο 3-4 εκατοστά, ενώ η ανδρική 20-25 εκατοστά. Αν το μικρόβιο ανέβει προς τους νεφρούς τότε μιλάμε για οξεία πυελονεφρίτιδα. Είναι μία πολύ πιο σοβαρή λοίμωξη που έχει ψηλό πυρετό με ρίγος, αίμα και συνήθως πόνο στο νεφρό.

Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη ουρολοίμωξης είναι οι εξής:

• Σεξουαλική επαφή
• Κύηση
• Απόφραξη της διόδου των ούρων, πχ νεφρολιθίαση
• Καταστάσεις που δυσκολεύουν την πλήρη κένωση της ουροδόχου κύστης, πχ. διόγκωση προστάτη στους άνδρες και δυσκοιλιότητα στα παιδιά
• Ουροκαθετήρες
• Εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος, πχ. ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη, ογκολογικοί ασθενείς που λαμβάνουν χημειοθεραπεία
• Μη κατανάλωση επαρκούς ποσότητας υγρών
• Πλημμελής υγιεινή και καθαριότητα της γεννητικής περιοχής

Ποια μικρόβια μπορεί να απομονωθούν στα ούρα;

Τα ούρα είναι άσηπτα υπό κανονικές συνθήκες, δηλαδή δεν περιέχουν μικρόβια. Σε ουρολοίμωξη μπορεί να απομονωθούν στην καλλιέργεια ούρων τα εξής μικρόβια: Escherichia coli, Enterococcus faecalis, Proteus vulgaris, Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus saprophyticus, και Streptococcus agalactiae.

Ποιο είναι το συχνότερο μικρόβιο που προκαλεί ουρολοίμωξη;

Το συχνότερο μικρόβιο που προκαλεί ουρολοίμωξη και στα δύο φύλα είναι το κολοβακτηρίδιο (Escherichia coli ή ευρύτερα γνωστό ως E. coli) σε ποσοστό περίπου 80%. Συγκεκριμένα, το E. coli είναι υπεύθυνο για το 80% των περιπτώσεων πυελονεφρίτιδας, για το 60% των περιπτώσεων κυστίτιδας και για το 30% των περιπτώσεων ασυμπτωματικής βακτηριουρίας.

Το E. coli είναι ένα μικρόβιο που υπάρχει φυσιολογικά στα κόπρανα των ανθρώπων και αποτελεί μέρος της φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας. Άρα συνήθως δεν κολλάει από τουαλέτες ή επαφή με άλλους ανθρώπους, αλλά το έχουμε μέσα μας και η μετάδοση γίνεται στα γειτονικά όργανα! Υπό ειδικές συνθήκες, όπως η πτώση της άμυνας του οργανισμού, το E. coli μπορεί να μετατραπεί σε παθογόνο μικρόβιο, να περάσει σε άλλα όργανα και να προκαλέσει προβλήματα, με συχνότερο την ουρολοίμωξη.

Πώς γίνεται η διάγνωση της ουρολοίμωξης;

Η διάγνωση της ουρολοίμωξης περιλαμβάνει τις εξής εξετάσεις:

• Γενική ούρων, καλλιέργεια ούρων και αντιβιόγραμμα. Δείτε το σχετικό άρθρο του peptiko.gr για το πώς γίνεται η συλλογή ούρων εδώ.
• Οι υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις πιθανόν να απαιτήσουν τη διενέργεια απεικονιστικών διαγνωστικών εξετάσεων για την ανάδειξη πιθανών ανατομικών προβλημάτων στο ουροποιητικό σύστημα (απλή ακτινογραφία ΝΟΚ, υπερηχογράφημα, αξονική και μαγνητική τομογραφία)
• Κυστεοσκόπηση. Σε περίπτωση υποτροπών της ουρολοίμωξης, ο ουρολόγος θα εισαγάγει ένα λεπτό και εύκαμπτο σωλήνα με κάμερα στην ουροδόχο κύστη μέσω της ουρήθρας (κυστεοσκόπιο)

Ουρολοίμωξη από E. coli: Θεραπεία

Η ουρολοίμωξη από E. coli αντιμετωπίζεται με αντιβίωση, ανάλογα με την καλλιέργεια και το αντιβιόγραμμα και με διάρκεια ανάλογα με τη βαρύτητα. Σήμερα δυστυχώς υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με τις ανθεκτικότητες των μικροβίων. Εξαιρετικά αντιβιοτικά που δυστυχώς καταχραστήκαμε τα τελευταία 20 χρόνια όπως το Ciproxin, όλο και συχνότερα δεν αντιμετωπίζουν την ουρολοίμωξη.

Για αυτό το λόγο, η Ευρωπαϊκή Ουρολογική Εταιρία προτείνει το 2018 ως πρώτη επιλογή ένα παλιό αντιβιοτικό, την φωσφομυκίνη, που φαίνεται πλέον να είναι αποτελεσματικότερο από τα νεότερα αντιβιοτικά και απαιτείται μόνο η λήψη μίας δόσης. Σε λοιμώξεις του νεφρού όμως η διάρκεια θεραπείας πρέπει να είναι μεγαλύτερη, συνήθως 14 ημερών.

Ακολουθεί ο θεραπευτικός αλγόριθμος της ουρολοίμωξης από το Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστήμιου της Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ, Μάιος 2023.

Carolina Antimicrobial Stewardship Program Guideline. Urinary Tract Infection Diagnosis & Management in Adolescents & Adults at UNC Medical Center. Μάιος 2023

Ουρολοίμωξη φυσικοί τρόποι αντιμετώπισης

Το E. coli υπάρχει στο έντερό μας και για αυτό το λόγο διαταραχές στην κένωση του εντέρου, όπως η δυσκοιλιότητα, αποτελούν παράγοντα κινδύνου για υποτροπές της ουρολοίμωξης. Έτσι σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σημαντική η αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας και ζητείται η βοήθεια από τον ειδικό γαστρεντερολόγο. Άλλοι φυσικοί τρόποι αντιμετώπισης της ουρολοίμωξης είναι οι εξής:

• Προσοχή στο σκούπισμα μετά την αφόδευση με αποφυγή της κίνησης από πίσω προς τα μπροστά, γιατί έτσι μπορεί να μεταφέρονται μικρόβια προς την ουρήθρα
• Το πρωκτικό σεξ αποτελεί παράγοντα κινδύνου για μεταφορά του E. coli στα όργανα του ουροποιητικού και προτείνουμε άμεσα πλύσεις με αντισηπτικό ή σαπούνι

Πώς μεταδίδεται η ουρολοίμωξη;

Οι ουρολοιμώξεις δεν μεταδίδονται σεξουαλικά και δεν χρειάζεται να λάβει θεραπεία ταυτόχρονα ο σεξουαλικός σύντροφος. Επίσης δεν μεταδίδονται με τη χειραψία ή μέσω της τουαλέτας, οπότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με την κοινή χρήση της τουαλέτας. Γενικά καλό είναι να αποφεύγονται στενά ρούχα και εσώρουχα και η χρήση αντισηπτικών και αρωμάτων στον κόλπο και γύρω από την ουρήθρα, καθώς διαταράσσουν τη φυσιολογική εντερική χλωρίδα.

Τι απαγορεύεται στην ουρολοίμωξη; Τι επιτρέπεται;

Τι απαγορεύεται και τι επιτρέπεται στην ουρολοίμωξη είναι συχνές ερωτήσεις των ασθενών. Προτείνονται οι παρακάτω τρόποι ώστε μία ουρολοίμωξη από E. coli τελικά να μην εκδηλωθεί με συμπτώματα και ο ίδιος ο οργανισμός να την αντιμετωπίσει με τοπικούς αμυντικούς μηχανισμούς, αποφεύγοντας ο ασθενής να λάβει φάρμακα.

• Λήψη άφθονων υγρών ώστε τα ούρα να μην είναι πυκνά
• Αποφυγή της σεξουαλικής επαφής για λίγες ημέρες
• Λήψη χυμών. Ειδικά ο χυμός cranberry φαίνεται ότι περιέχει μανόζη-D και τανίνες που αναστέλλουν την προσκόλληση του E. coli στο τοίχωμα της κύστης. Υπάρχουν όμως και μελέτες που δεν έχουν δείξει στατιστικώς σημαντική μείωση του κινδύνου ουρολοίμωξης από ημερήσια λήψη χυμού cranberry για 6 μήνες.
• Ούρηση αμέσως μετά τη σεξουαλική επαφή και οι συχνές ουρήσεις, ώστε τα μικρόβια να μην προλαβαίνουν να πολλαπλασιαστούν.
• Πρόβειο γιαούρτι με πέτσα ή ξινόγαλα που περιέχουν προστατευτικούς γαλακτοβάκιλλους
• Για τις γυναίκες, σκούπισμα από μπρος προς τα πίσω μετά την ούρηση για αποφυγή μετάδοσης του E. coli από τον πρωκτό στην ουρήθρα
• Στους ηλικιωμένους, αλλαγή πάνας ακράτειας αμέσως μόλις λερωθεί

Ουρολoίμωξη: Επιπλοκές

Η ουρολοίμωξη σπάνια οδηγεί σε επιπλοκές όταν αντιμετωπίζεται έγκαιρα και σωστά. Ωστόσο αν δεν αντιμετωπιστούν, οι ουρολοιμώξεις μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας.

Επιπλοκές ουρολοίμωξης είναι οι εξής:

• Υποτροπιάζουσα ουρολοίμωξη, που σημαίνει ότι έχετε δύο ή περισσότερες ουρολοιμώξεις μέσα σε έξι μήνες ή τρεις ή περισσότερες μέσα σε ένα χρόνο. Οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις.
• Μόνιμη νεφρική βλάβη (χρόνια νεφρική ανεπάρκεια) από λοίμωξη των νεφρών λόγω μη αντιμετώπισης της ουρολοίμωξης.
• Χαμηλού βάρους ή πρόωρο νεογνό όταν εμφανίζεται ουρολοίμωξη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
• Στένωση της ουρήθρας στους άνδρες από επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις της ουρήθρας.
• Σήψη, με δυνητικό κίνδυνο για τη ζωή του ασθενούς, εάν η ουρολοίμωξη προσβάλει τα νεφρά (πυελονεφρίτιδα).

Βιβλιογραφία

1. Choe HS, et al; Committee for Development of the UAA-AAUS Guidelines for UTI and STI. Summary of the UAA-AAUS guidelines for urinary tract infections. Int J Urol 2018;25:175-185.
2. Kranz J, et al. The 2017 Update of the German Clinical Guideline on Epidemiology, Diagnostics, Therapy, Prevention, and Management of Uncomplicated Urinary Tract Infections in Adult Patients: Part 1. Urol Int 2018;100:263-270.
3. Kranz J, et al. The 2017 Update of the German Clinical Guideline on Epidemiology, Diagnostics, Therapy, Prevention, and Management of Uncomplicated Urinary Tract Infections in Adult Patients. Part II: Therapy and Prevention. Urol Int 2018;100:271-278.
4. Stapleton AE, et al. Recurrent urinary tract infection and urinary Escherichia coli in women ingesting cranberry juice daily: a randomized controlled trial. Mayo Clin Proc 2012;87:143-50.
5. Soudais B, Ribeaucoup F, Schuers M. Guidelines for the management of male urinary tract infections in primary care: a lack of international consensus-a systematic review of the literature. Fam Pract 2022 Jul 14:cmac068.