Δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) και υπολογισμός θερμίδων

Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) είναι ένας αριθμητικός δείκτης που προκύπτει από το βάρος και το ύψος ενός ατόμου και χρησιμοποιείται για την εκτίμηση του βαθμού παχυσαρκίας. Τιμές ΔΜΣ άνω των 30 kg/m² σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιομεταβολικών νοσημάτων και μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης.

Τι είναι ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ);

Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) είναι ένα εργαλείο που καθορίζει ποιος άνθρωπος έχει χαμηλό, ποιος φυσιολογικό βάρος, ποιος είναι υπέρβαρος και ποιος παχύσαρκος. Οι άνθρωποι που είναι κλινικώς παχύσαρκοι έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης σακχαρώδη διαβήτη, εγκεφαλικού επεισοδίου, καρκίνου, και καρδιαγγειακών νοσημάτων (συννοσηρότητες).

Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας για την Παχυσαρκία που δημοσιεύθηκε το 2023, έως το 2035 και εφόσον δεν υπάρξει μέριμνα από τις κυβερνήσεις, το 51% του του παγκόσμιου πληθυσμού, ή πάνω από 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, θα είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικό ότι τα ποσοστά της παχυσαρκίας αυξάνονται ιδιαιτέρως γρήγορα στα παιδιά ακόμα και στις χώρες με χαμηλότερο εισόδημα.

Ποιοι παράγοντες ευθύνονται για την αύξηση του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) παγκοσμίως;

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που συμβάλλουν στην παγκόσμια αύξηση της παχυσαρκίας, όπως:

1. Κακή διατροφή: Πολλοί άνθρωποι καταναλώνουν τρόφιμα υψηλά σε θερμίδες, ανθυγιεινά λίπη, ζάχαρη και αλάτι. Αυτές οι διατροφές συχνά αποτελούνται από εξαιρετικά επεξεργασμένα και ενεργειακά πυκνά τρόφιμα, όπως γρήγορο φαγητό, σνακ και ποτά με ζάχαρη.
2. Καθιστικός τρόπος ζωής: Ο σύγχρονος τρόπος ζωής χαρακτηρίζεται από έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, με πολλούς ανθρώπους να περνούν παρατεταμένες περιόδους καθισμένοι στη δουλειά, στο σπίτι και στον ελεύθερο χρόνο τους.
3. Αστικοποίηση: Καθώς μεγαλύτερο μέρος των πληθυσμών μετακινούνται σε αστικές περιοχές, τείνουν να υιοθετούν περισσότερο καθιστικό τρόπο ζωής και να καταναλώνουν περισσότερα ανθυγιεινά τρόφιμα.
4. Μάρκετινγκ και διαφήμιση: Η διαφήμιση και η εμπορία ανθυγιεινών τροφίμων και ποτών είναι ευρέως διαδεδομένη και έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει τις επιλογές τροφίμων και τα πρότυπα κατανάλωσης, ειδικά στα παιδιά και τους εφήβους.
5. Φτώχεια: Η φτώχεια μπορεί επίσης να συμβάλει σημαντικά στην παχυσαρκία, καθώς τα άτομα σε νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος μπορεί να έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε υγιεινές τροφές και ασφαλή μέρη για άσκηση.
6. Γενετικοί παράγοντες: Ενώ η κληρονομικότητα μπορεί να παίζει ρόλο στην παχυσαρκία, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι γενικά πιο σημαντικοί στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας.
7. Ψυχολογικοί παράγοντες: Μερικοί άνθρωποι μπορεί να στραφούν στο φαγητό λόγω συναισθηματικής υπερφαγίας, που οδηγεί σε υπερκατανάλωση τροφής και αύξηση βάρους.
8. Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο: Πολλοί άνθρωποι μπορεί να μην κατανοούν τους κινδύνους για την υγεία που σχετίζονται με το υπερβολικό βάρος ή την παχυσαρκία και μπορεί να μην έχουν πρόσβαση σε ακριβείς πληροφορίες ή πόρους που θα τους βοηθήσουν να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές.

Είναι σημαντικό να αντιμετωπίσουμε αυτούς τους παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) εάν θέλουμε να καταπολεμήσουμε αποτελεσματικά την παγκόσμια επιδημία παχυσαρκίας. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω της εκπαίδευσης, των αλλαγών πολιτικών και των πρωτοβουλιών δημόσιας υγείας που προωθούν την υγιεινή διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα.

Ποια είναι τα μειονεκτήματα του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ);

Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) έχει ορισμένα μειονεκτήματα, που αναφέρονται παρακάτω.

1. Μυϊκή μάζα

Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) βασίζεται μόνο στο ύψος και στο βάρος και αποτελεί αδρό δείκτη εκτίμησης της υγείας. Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) δεν λαμβάνει υπόψη τι ποσοστό του βάρους είναι η μυϊκή μάζα. Εάν κάποιος είναι αθλητής, θα έχει μεγαλύτερη μυϊκή μάζα και άρα μεγαλύτερο δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ).

2. Οστική μάζα

Κάποιοι άνθρωποι έχουν βαρύτερα (πυκνότερα) οστά και βαρύτερο σκελετό, που σημαίνει ότι έχουν μεγαλύτερο δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι υπέρβαροι ή να κινδυνεύουν από χρόνια νοσήματα.

3. Ηλικία

Ακόμα και αν το σωματικό βάρος παραμείνει το ίδιο, η ηλικία προκαλεί σημαντικές αλλαγές στη σύσταση του σώματος, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης της μυϊκής μάζας και της αύξησης του σπλαχνικού λίπους. Η αύξηση του σπλαχνικού λίπους είναι πολύ επικίνδυνη και δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί από τον υπολογισμό του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ), ειδικά στους ηλικιωμένους.

4. Φύλο

Μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη συχνότητα παχυσαρκίας από τους άνδρες, κυρίως οι γυναίκες άνω των 50 ετών. Στο σώμα των γυναικών γίνεται, όσο περνάει η ηλικία, αναδιανομή του κοιλιακού λίπους με αύξηση του σπλαχνικού και υποδόριου λίπους. Αυτή η φυσιολογική διαφορά στο ποσοστό σπλαχνικού και υποδόριου λίπους μεταξύ ανδρών και γυναικών δεν εκτιμάται σωστά από τον δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ).

5. Εθνικότητα

Εκτός από την ηλικία και το φύλο, υφίστανται μεγάλες διαφορές στη σύσταση του σώματος μεταξύ των διαφόρων εθνικοτήτων. Κάποιες εθνικότητες μπορεί να έχουν μεγαλύτερο δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) αλλά να είναι υγιείς διότι έχουν μεγαλύτερη μη-λιπώδη μάζα.

Εκτός από την κατανομή του λίπους, τον κίνδυνο ανάπτυξης υπέρτασης και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, υφίστανται διαφορές στη μυϊκή μάζα, την οστική μάζα και το μήκος των άκρων ποδών μεταξύ των διαφόρων εθνικοτήτων, που καθορίζονται τόσο από γενετικούς παράγοντες αλλά και από κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

6. Αναφορά ύψους και βάρους από τον ίδιο τον εξεταζόμενο

Ο υπολογισμός του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) γίνεται συνήθως από το ύψος και βάρος που αναφέρει ο ίδιος ο εξεταζόμενος. Σύμφωνα με μελέτες, οι εξεταζόμενοι αναφέρουν συνήθως στον γιατρό τους χαμηλότερο σωματικό βάρος και υψηλότερο ύψος, γεγονός που οδηγεί σε λανθασμένο υπολογισμό του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ). Ο λάθος δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) μπορεί να συγκαλύψει τους υποκείμενους παράγοντες κινδύνου που υπάρχουν μεταξύ της παχυσαρκίας και των χρόνιων παθήσεων όπως η καρδιακή νόσος, το άσθμα, ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση και οι διαταραχές του ύπνου.

Πώς υπολογίζεται ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ);

Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ ή body mass index, BMI) υπολογίζεται αυτόματα κάνοντας κλικ στην online εφαρμογή (πρόγραμμα) που σας παρέχει δωρεάν το peptiko.gr στον σύνδεσμο εδώ.  Για τον υπολογισμό του ΔΜΣ απαιτείται να εισαγάγετε το ύψος σας σε cm και το βάρος σας σε κιλά.

Αφού υπολογίσετε τον δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) παραπάνω, μπορείτε να δείτε αν έχετε φυσιολογικό βάρος ή αν είστε υπέρβαρος ή παχύσαρκος βάσει του παρακάτω Πίνακα.

Ο δείκτης μάζας σώματος υπολογίζεται βάσει του τύπου: ΔΜΣ = βάρος (kg)/ύψος² (m²)

Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) μπορεί να εκτιμήσει αξιόπιστα την υγεία του εξεταζόμενου;

Παρά τις όποιες επιφυλάξεις που αναφέρθηκαν παραπάνω ότι ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) δεν αποτελεί ακριβή μέθοδο εκτίμησης της υγείας ενός ανθρώπου, οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι ο κίνδυνος εμφάνισης χρόνιας νόσου και πρόωρου θανάτου αυξάνει όταν ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) είναι χαμηλότερος από 18,5 kg/m² (λιποβαρής) ή πάνω από 30 kg/m² (παχυσαρκία). Κατά μέσο όρο, η παχυσαρκία μειώνει το προσδόκιμο επιβίωσης κατά 6-7 χρόνια. Ο δείκτης μάζας σώματος μεταξύ 30-35 kg/m² μειώνει το προσδόκιμο επιβίωσης μεταξύ 2-4 χρόνια, ενώ η σοβαρή παχυσαρκία (ΔΜΣ >40 kg/m²) μειώνει το προσδόκιμο επιβίωσης κατά 10 χρόνια, συγκριτικά με τους ανθρώπους που έχουν φυσιολογικό ΔΜΣ.

Άλλες μελέτες δείχνουν ότι όταν κάποιος έχει δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) πάνω από 30 kg/m², διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο χρόνιων παθήσεων όπως σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, καρδιακά νοσήματα, αναπνευστικά νοσήματα, νεφρική νόσος, μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος και δυσχέρεια στην κινητικότητα.

Επιπλέον, μείωση κατά 5-10% του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο μεταβολικού συνδρόμου, καρδιακής νόσου και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.

Για το λόγο αυτό, ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) χρησιμοποιείται από τους ειδικούς ως ένας αδρός δείκτης της εκτίμησης της υγείας του ανθρώπου, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) είναι το μόνο διαγνωστικό εργαλείο που θα πρέπει να χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της υγείας των ανθρώπων.

Πόσες θερμίδες πρέπει να καταναλώνω καθημερινά;

Οι ημερήσιες θερμίδες που χρειάζεται ο οργανισμός σας υπολογίζονται αυτόματα κάνοντας κλικ στην online εφαρμογή (θερμιδομετρητής) που σας παρέχει δωρεάν το peptiko.gr στον σύνδεσμο εδώ.

Ουσιαστικά, οι θερμίδες που χρειάζεστε υπολογίζονται από 3 παραμέτρους:

1. Πόσες θερμίδες χρειάζεστε καθημερινά για τον βασικό μεταβολισμό σας (δηλαδή τις ελάχιστες θερμίδες που καταναλώνει το σώμα σας σε κατάσταση ηρεμίας για τις βασικές ζωτικές λειτουργίες του ώστε να παραμείνει στη ζωή, πχ για την αναπνοή, καρδιακή λειτουργία, λειτουργία εντέρου κλπ.)
2. Πόσες θερμίδες χρειάζεστε για την πέψη των τροφών (αντιστοιχεί στο 10% των θερμίδων που καταναλώνουμε)
3. Πόσες θερμίδες χρειάζεστε ανάλογα με τις καθημερινές δραστηριότητές σας (περπάτημα, τρέξιμο, δουλειές του σπιτιού κλπ.).

Στην παραπάνω εφαρμογή θα χρειαστεί να βάλετε τα εξής στοιχεία:

• Ηλικία
• Φύλο
• Παρόν σωματικό βάρος
• Ύψος
• Επίπεδο σωματικής άσκησης (βασικός μεταβολισμός, ελάχιστη σωματική άσκηση, κλπ.)

Με βάση αυτά τα στοιχεία το πρόγραμμα θα σας υπολογίσει:

• Πόσες θερμίδες χρειάζεστε ημερησίως για να διατηρήσετε το βάρος που ήδη έχετε
• Πόσες θερμίδες χρειάζεστε ημερησίως για να χάσετε σταδιακά βάρος
• Πόσες θερμίδες χρειάζεστε ημερησίως για να χάσετε απότομα βάρος

Η εφαρμογή αυτή παρέχεται για μια αδρή εκτίμηση των ημερήσιων αναγκών σας σε θερμίδες. Ο υπολογισμός των θερμίδων δεν αποτελεί επιστημονικό εργαλείο και δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον διαιτολόγο ή τον γιατρό σας, τους οποίους θα πρέπει πάντα να συμβουλεύεστε για να σας λαμβάνετε οδηγίες σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες σας και την κατάσταση του οργανισμού σας. Η θρέψη του οργανισμού καθώς και η δίαιτα δεν βασίζονται μόνο στον υπολογισμό των θερμίδων.

Βιβλιογραφία

1. World Obesity Atlas 2023. Available from: https://www.worldobesity.org/resources/resource-library/world-obesity-atlas-2023