Ο Γαστρεντερολόγος Δρ. Χρήστος Ζαβός στην Θεσσαλονίκη, παρουσιάζει το πώς επιλέγουμε την κατάλληλη θεραπεία στο ευερέθιστο έντερο.
Η σπαστική κολίτιδα ή “σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου” είναι μια κατάσταση που προκαλεί πόνο στην κοιλιά και προβλήματα στην κινητικότητα του εντέρου. Ορισμένοι ασθενείς έχουν συχνές, υδαρείς κενώσεις (διάρροια). Σε άλλους ασθενείς η σπαστική κολίτιδα εμφανίζεται με μειωμένη κινητικότητα του εντέρου (δυσκοιλιότητα). Συχνά υπάρχει εναλλαγή μεταξύ διάρροιας και δυσκοιλιότητας.
Είναι δύσκολο να αναφερθεί επακριβώς μια λίστα τροφίμων που θα πρέπει να αφαιρεθούν εντελώς από το καθημερινό διαιτολόγιο. Είναι προτιμότερο να ξεκινήσετε ένα ημερολόγιο για να παρακολουθείτε τι τρώτε κάθε μέρα, τι κάνατε και πώς αισθανθήκατε. Με αυτόν τον τρόπο, μπορείτε να καταλάβετε αν οτιδήποτε κάνετε ή τρώτε βελτιώνει ή επιδεινώνει τα συμπτώματά σας.
Τα παρακάτω 10 φαγητά / ποτά είναι οι συνήθεις ύποπτοι στην πρόκληση συμπτωμάτων από το πεπτικό στην πλειοψηφία των ανθρώπων που υποφέρουν από σπαστική κολίτιδα / σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Ασφαλώς και η παράθεσή τους στο άρθρο αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει διά παντός να τα αφαιρέσετε από την καθημερινή σας διατροφή. Πιθανόν σε περιόδους έξαρσης των συμπτωμάτων να χρειαστεί να μειώσετε την κατανάλωσή τους, όμως σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αφαιρέσετε εντελώς μια ομάδα / κατηγορία τροφίμων, εκτός κι αν υπάρχει ειδικός λόγος όπως για παράδειγμα κοιλιοκάκη ή ανεπάρκεια λακτάσης.
Η παρακάτω λίστα τροφίμων παρατίθεται ώστε να σας διευκολύνει να ανιχνεύσετε τα τρόφιμα που σας επιδεινώνουν τα συμπτώματα της σπαστικής κολίτιδας ώστε να συντάξετε με ακρίβεια το δικό σας προσωπικό ημερολόγιο με τη λίστα τροφίμων που επιδεινώνει τα συμπτώματά σας.
1. Λιπαρά φαγητά
Τα φαγητά με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά αυξάνουν τις εντερικές συσπάσεις μέσω ενεργοποίησης του φυσιολογικού γαστροκολικού αντανακλαστικού. Συνιστάται η αποφυγή λιπαρών τροφών και τηγανητών φαγητών, όπως πίτσα, λουκάνικα, τηγανητές πατάτες, μπέικον, κίτρινο τυρί κλπ.
2. Γαλακτοκομικά προϊόντα
Αρκετοί άνθρωποι υποφέρουν από δυσανεξία λακτόζης, δηλαδή ο οργανισμός αδυνατεί να αποδομήσει τη λακτόζη, το σάκχαρο που περιέχεται στα γαλακτοκομικά προϊόντα (γάλα, τυρί, παγωτό). Η δυσανεξία λακτόζης δυνατόν να οδηγήσει σε συμπτώματα όπως φούσκωμα, αέρια εντέρου / στομάχου και διάρροια.
Το αγελαδινό γάλα περιέχει 32 g πρωτεΐνης ανά λίτρο. Το 80% της πρωτεΐνης αποτελεί η καζεΐνη και το 20% η πρωτεΐνη ορού γάλακτος (whey). Η β-καζεΐνη είναι η δεύτερη σε ποσοστό πρωτεΐνη του αγελαδινού γάλακτος (περίπου το 30% όλων των πρωτεϊνών). Υπάρχουν 2 οικογένειες β-καζεΐνης, γνωστές ως τύπος Α1 και τύπος Α2. Η αρχέγονη πρωτεΐνη του αγελαδινού γάλακτος ήταν η Α2, ενώ ο τύπος Α1 θεωρείται ότι προέκυψε περίπου πριν από 5000 χρόνια στις αγελάδες της Ευρώπης, έπειτα από σημειακή μεταλλαγή ενός γονιδίου (από Προλίνη67 σε Ιστιδίνη67).
Στις χώρες της Ευρώπης, η αναλογία των αγελάδων που παράγουν γάλα με τον τύπο Α1 έναντι εκείνων που παράγουν γάλα με τον τύπο Α2 είναι περίπου 1:1 και το γάλα που πίνουμε περιέχει και τους δύο τύπους β-καζεΐνης σε διαφορετική αναλογία, ανάλογα με το κοπάδι. Όταν καταναλώσουμε το γάλα αυτό ή τα προϊόντα του (τυρί, γιαούρτι), αναλαμβάνουν δράση τα ένζυμα του πεπτικού μας συστήματος για να διασπάσουν την β-καζεΐνη.
Η διάσπαση του τύπου Α1 οδηγεί στην παραγωγή ενός οπιοειδούς πεπτιδίου που λέγεται β-καζομορφίνη-7 (BCM-7), ενώ η διάσπαση του τύπου Α2 οδηγεί σε ελάχιστη ή καθόλου παραγωγή της BCM-7. Η BCM-7 είναι η ουσία που ευθύνεται κατεξοχήν για τις γαστρεντερικές διαταραχές όπως φουσκώματα, αυξημένη αποβολή αερίων και διαταραχές στις κενώσεις. Επιπλέον, παλαιότερες μελέτες έδειξαν συσχέτιση της BCM-7 με διαταραχές όπως αθηροσκλήρωση, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 (νεανικό), αναπνευστικά προβλήματα, αυτισμό και σχιζοφρένεια, χωρίς ωστόσο να έχει αποσαφηνισθεί ακόμη ο ακριβής μηχανισμός δράσης της BCM-7.
Σε ζώντες οργανισμούς, οι καζομορφίνες μειώνουν την κινητικότητα του εντέρου, ελαττώνοντας τις εντερικές συσπάσεις, και αυξάνουν έτσι το χρονικό διάστημα κένωσης του εντέρου. Μέχρι στιγμής, μόνο ένα ένζυμο του εντέρου είναι ικανό να καταβολίσει (διασπάσει) την BCM-7. Αυτό το ένζυμο λέγεται διπεπτιδυλ-πεπτιδάση-4 (DDP-4). Όταν υπάρχει μια ήπια φλεγμονή στο έντερο (ακόμη και μη ειδική), το ένζυμο DDP-4 καταστέλλεται και συνεπώς η BCM-7 δεν καταβολίζεται ή καταβολίζεται πολύ αργά με αποτέλεσμα οι γαστρεντερικές διαταραχές να επιδεινώνονται.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη από την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, εκτιμήθηκε για πρώτη φορά η επίδραση στο πεπτικό σύστημα του ανθρώπου του αγελαδινού γάλακτος που περιέχει μόνο τον τύπο Α1 της β-καζεΐνης έναντι εκείνου που περιέχει μόνο τον τύπο Α2. Η μελέτη ήταν διπλή τυφλή τυχαιοποιημένη, cross-over έπειτα από 8 εβδομάδες. Συγκεκριμένα, οι 41 συμμετέχοντες αρχικώς έλαβαν ρυζόγαλα (ουδέτερο γάλα χωρίς β-καζεΐνη) για 2 εβδομάδες. Στη συνέχεια ήπιαν αγελαδινό γάλα τύπου Α1 ή Α2 για 2 εβδομάδες, κατόπιν ρυζόγαλα για 2 εβδομάδες, και τέλος αγελαδινό γάλα αντίθετου τύπου από ότι έλαβαν προηγουμένως για ακόμη 2 εβδομάδες.
Τα αποτελέσματα της μελέτης ήταν εντυπωσιακά. Όταν οι συμμετέχοντες ήπιαν γάλα με β-καζεΐνη τύπου Α1 παρουσίασαν γαστρεντερικές διαταραχές όπως πόνο στην κοιλιά, φούσκωμα, τυμπανισμό και διαταραχές στις κενώσεις. Αντίθετα όταν ήπιαν γάλα με β-καζεΐνη τύπου Α2, τα συμπτώματα από το γαστρεντερικό απουσίαζαν ή ήταν ελάχιστα. Η διαφορά μεταξύ των δύο τύπων β-καζεΐνης ήταν στατιστικώς σημαντική (P<0,001). Επιπλέον, όσοι είχαν ιδιαίτερη ευαισθησία στην τύπου Α1 β-καζεΐνη, εμφάνισαν αύξηση της πρωτεΐνης καλπροτεκτίνη στα κόπρανά τους. Η καλπροτεκτίνη είναι μια πρωτεΐνη που αυξάνει στα κόπρανα όταν υπάρχουν διάφορες διαταραχές από το γαστρεντερικό, όπως φλεγμονή, διάρροια, ιδιοπαθή φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου (νόσος Crohn, ελκώδης κολίτιδα) κ.ά.
Στην Αγγλία ήδη βρίσκεται στα ράφια των σούπερ μάρκετς γάλα που περιέχει μόνο τον τύπο Α2 της β-καζεΐνης και απευθύνεται στους ανθρώπους με ευαισθησία του πεπτικού συστήματος. Ασφαλώς απαιτούνται περισσότερες και μεγαλύτερες μελέτες για τον έλεγχο της επίπτωσης της Α1 β-καζεΐνης του γάλακτος στο γαστρεντερικό, εντούτοις ένα είναι σίγουρο, ότι η δυσανεξία λακτόζης δεν ευθύνεται για την πλειονότητα των περιπτώσεων ανθρώπων που αναφέρουν γαστρεντερικές διαταραχές από την κατανάλωση αγελαδινού γάλακτος.
3. Σπόροι / αλεύρι ολικής αλέσεως
Αν και η δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες είναι σημαντική για την καλή υγεία, ορισμένες τροφές που περιέχουν μεγάλη ποσότητα σε φυτικές ίνες δυνατόν να προκαλέσουν πρόβλημα. Οι άνθρωποι που πάσχουν από κοιλιοκάκη (δυσανεξία στη γλουτένη) δεν δύνανται να καταναλώσουν προϊόντα που προέρχονται από σιτάρι, κριθάρι, βρώμη ή σίκαλη. Δείτε το άρθρο του peptiko.gr για το ποια προϊόντα επιτρέπονται και ποια δεν επιτρέπονται εφόσον έχετε δυσανεξία στη γλουτένη.
4. Ωμά φρούτα
Τα φρούτα είναι μια άριστη πηγή σημαντικών θρεπτικών συστατικών και θα πρέπει να αποτελούν μέρος της καθημερινής διατροφής όλων μας. Εντούτοις, ορισμένοι άνθρωποι παρουσιάζουν ευαισθησία με την κατανάλωση ορισμένων ωμών φρούτων. Ευτυχώς υπάρχει η δυνατότητα να καταναλώνετε φρούτα που έχουν βρασθεί ή είναι σε κονσέρβες. Τα φρούτα που συνήθως προκαλούν ευαισθησία είναι τα καρπούζια, τα πορτοκάλια και τα μανταρίνια.
5. Λαχανικά
Παρομοίως με τα φρούτα, τα λαχανικά επίσης οφείλουν να αποτελούν μέρος της καθημερινής υγιεινής διατροφής όλων μας. Παρόλα αυτά, ορισμένα λαχανικά ενδεχομένως να προκαλούν συμπτώματα από το πεπτικό σύστημα όπως: κρεμμύδια, κόκκινες πιπεριές, λάχανα, κουνουπίδια, μπρόκολα και φασόλια. Τα τελευταία προκαλούν υπερπαραγωγή αερίων στο στομάχι / έντερο, φούσκωμα και δυσφορία. Εφόσον κάποιος πάσχει από σπαστική κολίτιδα, η υπερπαραγωγή αερίων από την κατανάλωση αυτών των τροφών θα επιδεινώσει τον πόνο και τον σπασμό του εντέρου.
6. Τεχνητές γλυκαντικές ύλες
Τα υποκατάστατα της ζάχαρης ανευρίσκονται σε πολλά light φαγητά και γλυκά, ακόμη και σε αναψυκτικά και τσίχλες. Οι τεχνητές γλυκαντικές ύλες προκαλούν την παραγωγή αερίων στο έντερο και φούσκωμα / τεινεσμό / μετεωρισμό. Διαβάστε προσεκτικά τις ετικέτες των τροφίμων και αποφύγετε τα τρόφιμα και γλυκά που περιέχουν σορβιτόλη, η οποία επιδεινώνει τη διάρροια.
7. Ποτά / Αναψυκτικά
Τα παρακάτω ποτά / αναψυκτικά δυνατόν να ερεθίσουν το πεπτικό σας σύστημα και να προκαλέσουν σπασμό του εντέρου και φούσκωμα:
- Σόδα και αναψυκτικά με ανθρακικό
- Καφές και ποτά που περιέχουν καφεΐνη
- Αλκοόλ, κυρίως το κόκκινο κρασί
- Light αναψυκτικά που περιέχουν τεχνητές γλυκαντικές ύλες όπως σορβιτόλη
8. Μπαχαρικά / Καρυκεύματα
Τα μπαχαρικά και τα καρυκεύματα (καυτερές πιπεριές, τσίλι) στα φαγητά δυνατόν να ερεθίσουν το πεπτικό σας σύστημα.
9. Ξηροί καρποί και σπόροι
Εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε λίπος (ειδικά το λάδι των ξηρών καρπών περιέχει πολλές θερμίδες), οι ξηροί καρποί προκαλούν ιδιαίτερη δυσφορία στους πάσχοντες από ευερέθιστο έντερο / σπαστική κολίτιδα.
10. Σοκολάτα
Αρκετοί άνθρωποι με ευερέθιστο έντερο / σπαστική κολίτιδα αναφέρουν έξαρση των συμπτωμάτων τους έπειτα από κατανάλωση σοκολάτας. Εντούτοις, θα πρέπει να διαπιστώσετε εσείς ο ίδιος αν ισχύει κάτι τέτοιο στην περίπτωσή σας, και εφόσον ισχύει καλό είναι να μειώσετε την κατανάλωσή της σε περιόδους έξαρσης των συμπτωμάτων σας.