Τι είναι το PSA ή ειδικό προστατικό αντιγόνο;
To PSA (ή ειδικό προστατικό αντιγόνο ή prostate specific antigen ή γ-σεμινοπρωτεΐνη ή καλλικρεΐνη-3ή αντιγόνο P-30) είναι μία εξέταση αίματος που γίνεται μόνο στους άνδρες μετά την ηλικία συνήθως των 50 ετών. Το PSA είναι μία πρωτεΐνη που παράγεται από τον προστάτη και εκκρίνεται στο σπέρμα, βοηθώντας έτσι στη ρευστοποίησή του και στην απελευθέρωση των σπερματοζωαρίων στη μήτρα της γυναίκας.
Το PSA χρησιμοποιείται ευρέως από το 1980 και μετά για τον έγκαιρο εντοπισμό ανδρών με καρκίνο του προστάτη. Μέχρι τότε το 85% των περιπτώσεων είχαν ήδη μεταστάσεις στη διάγνωση. Η ανακάλυψη του PSA άλλαξε δραματικά την ειδικότητα της Ουρολογίας και οδήγησε σε σημαντική αύξηση των διαγνώσεων τοπικά εντοπισμένου προστατικού καρκίνου. Σήμερα 8 στους 10 άνδρες διαγιγνώσκονται στα αρχικά στάδια της νόσου και η επιβίωση ξεπερνά το 85%.
Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές του PSA;
Οι φυσιολογικές τιμές του PSA συνήθως αναφέρονται από 0 έως 4 ng/mL. Πρακτικά δυστυχώς αυτό δεν ισχύει στην πραγματικότητα. Έτσι το PSA δεν είναι ένας ειδικός για τον καρκίνο του προστάτη δείκτης. Μπορεί δηλαδή να είναι αυξημένο και τελικά να μην κρύβεται κάποιος καρκίνος από πίσω, όπως και το αντίστροφο. Υπάρχουν δηλαδή άνδρες με χαμηλές τιμές PSA κάτω από 4 ng/mL που μπορεί να έχουν καρκίνο του προστάτη. Το 25% των ανδρών με καλοήθη υπερπλασία του προστάτη έχουν αυξημένο PSA, συνήθως στην γκρίζα ζώνη του 4 έως 10 ng/mL. Όταν υπάρχει υποψία για προστατικό καρκίνο ο ουρολόγος διενεργεί βιοψία του προστάτη, κατά την οποία λαμβάνονται πολλαπλά κομμάτια από τον προστάτη με ένα ειδικό υπερηχογράφο που λέγεται διορθικός.
Σε ποια ηλικία πρέπει να κάνω εξέταση PSA;
Η μέτρηση του PSA στα πλαίσια μαζικού πληθυσμιακού ελέγχου προτείνεται από τις μεγάλες Ουρολογικές Εταιρίες να ξεκινά στα 50 έτη, καθώς ο καρκίνος του προστάτη συνήθως είναι πάθηση που εκδηλώνεται από την έκτη δεκαετία της ζωής και μετά. Αν όμως ένας άνδρας έχει πρώτου βαθμού συγγενή με την πάθηση (πατέρα ή αδελφό) προτείνεται η μέτρηση του PSA να ξεκινά από τα 40 έτη, καθώς έχει περίπου διπλάσια πιθανότητα να νοσήσει από καρκίνο σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Φαίνεται ότι όσο μικρότερος είναι κάποιος στη διάγνωση, τόσο πιθανότερο είναι να νοσήσουν τα παιδιά του.
Σε ποιες παθήσεις αυξάνει το PSA;
Σε γενικές γραμμές αύξηση της τιμής του PSA στο αίμα παρατηρείται στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, στις προστατίτιδες (οξεία και χρόνια) και στον καρκίνο του προστάτη, καθώς και μετά από επεμβατικούς χειρισμούς, όπως ο καθετηριασμός της ουροδόχου κύστης, η κυστεοσκόπηση και η βιοψία του προστάτη. Επίσης η εκσπερμάτωση μπορεί να ανεβάσει την τιμή του, αν και υπάρχει διχογνωμία. Το άγχος αντίθετα δεν φαίνεται να επηρεάζει τη μέτρηση. Μείωση του PSA παρατηρείται μετά τη χορήγηση συγκεκριμένων φαρμάκων του προστάτη, όπως η φιναστερίδη και η ντουταστερίδη και πολλές φορές μετά από χορήγηση αντιβίωσης σε περιπτώσεις προστατίτιδας.
Τι προετοιμασία απαιτείται πριν από την μέτρηση του PSA;
Σαν προετοιμασία για την εξέταση του PSA αίματος θα αναφέραμε την αποχή από την εκσπερμάτιση για τουλάχιστον 3-4 ημέρες και να μην έχει προηγηθεί την ίδια μέρα δακτυλική εξέταση ή κυστεοσκόπηση-τοποθέτηση καθετήρα. Αίμα μπορεί να δοθεί οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, ακόμα και αν κάποιος δεν είναι νηστικός.
Πώς αξιολογεί το αποτέλεσμα του PSA ο ουρολόγος;
Ο ουρολόγος θα αξιολογήσει όχι μόνο την τιμή του PSA τη δεδομένη χρονική στιγμή, αλλά και τον ρυθμό της μεταβολής του σε βάθος χρόνου. Έτσι θα μας προβληματίσει περισσότερο μία γρήγορη αύξηση PSA, καθώς σε αυτή την περίπτωση είναι πιο πιθανό να διαγνωσθεί καρκίνος. Όταν η τιμή του PSA αυξομειώνεται, αυτό συνήθως είναι υπέρ της καλοήθειας, όχι όμως και με βεβαιότητα. Ο ουρολόγος θα αξιολογήσει την τιμή και διακύμανση PSA, καθώς και τα ευρήματα της δακτυλικής εξέτασης και θα αποφασίσει αν απαιτείται περαιτέρω έλεγχος με βιοψία προστάτη ή πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία προστάτη.
Αν το PSA είναι πολύ χαμηλό (κάτω από 1 ng/mL) μπορεί η επόμενη μέτρηση να μην γίνει σε ένα έτος αλλά για παράδειγμα σε 3 έτη. Για να αυξηθεί η ευαισθησία της εξέτασης για τον καρκίνο του προστάτη δοκιμάστηκε το ελεύθερο PSA ή Free PSA ή κλάσμα PSA. Συνήθως μετράται όταν οι τιμές του συνολικού PSA είναι από 4 έως 10 ng/mL (λεγόμενη “γκρίζα” ζώνη). Δεν υπάρχουν σαφή όρια για το free PSA, αλλά γενικά όταν είναι κάτω από 20% υπάρχει μεγαλύτερη υποψία για καρκίνο του προστάτη.
Η είσοδος του PSA στην καθημερινή κλινική πράξη του ουρολόγου διευκόλυνε σε μεγάλο βαθμό τη διάγνωση, σταδιοποίηση και θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη.
Για περισσότερες πληροφορίες για το PSA και τις παθήσεις του προστάτη μπορείτε να επισκεφθείτε τη σελίδα www.ourologos.eu