Γράφει η κ. Χρύσα Στάμου, Ιατρός Παθολογοανατόμος
Τι είναι η κοιλιοκάκη;
Η κοιλιοκάκη ή δυσανεξία στη γλουτένη είναι μια κατάσταση με γενετικό/γονιδιακό υπόβαθρο στην οποία ο οργανισμός παράγει αντισώματα όταν καταναλώνετε γλουτένη, μια πρωτεΐνη που περιέχεται στο σιτάρι, κριθάρι, βρώμη και σίκαλη, τα οποία επιτίθενται και καταστρέφουν τα κύτταρα του λεπτού εντέρου (και ειδικότερα του τμήματος του λεπτού εντέρου που ονομάζεται δωδεκαδάκτυλο) όπου γίνεται η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών. Η κοιλιοκάκη μπορεί να προκαλέσει διάφορα συμπτώματα που περιγράφονται στο άρθρο του peptiko.gr εδώ.
Πώς γίνεται η ιστολογική διάγνωση της κοιλιοκάκης;
Ο γαστρεντερολόγος σας με βάση τα συμπτώματά σας ίσως κρίνει απαραίτητη τη διενέργεια γαστροσκόπησης, κατά την οποία θα γίνει λήψη βιοψιών από το δωδεκαδάκτυλο για ιστολογική / παθολογοανατομική εξέταση. Πριν από τη λήψη των βιοψιών συνιστάται ο ασθενής να μην έχει ξεκινήσει να ακολουθεί δίαιτα χωρίς γλουτένη.
Κατά την γαστροσκόπηση, ο γαστρεντερολόγος θα λάβει 1-2 βιοψίες από το βολβό του δωδεκαδάκτυλου και τουλάχιστον 4 βιοψίες από την δεύτερη μοίρα του δωδεκαδακτύλου. Τα δείγματα τοποθετούνται σε δοχείο με φορμόλη και αποστέλλονται στο παθολογοανατομικό εργαστήριο.
Η επεξεργασία των βιοψιών περιλαμβάνει τα εξής στάδια:
- Επεξεργασία του δείγματος σε ειδικά διαλύματα
- Έγκλειση σε κύβους παραφίνης
- Διενέργεια πολύ λεπτών τομών πάχους ~5μm
- Στρώσιμο σε διαφανή πλακίδια
- Βαφή με την ειδική χρώση αιματοξυλίνη και ηωσίνη
Στη συνέχεια, τα πλακίδια παραδίδονται στον ιατρό παθολογοανατόμο, ο οποίος τα τοποθετεί στο μικροσκόπιο και τα μελετάει σε κυτταρικό επίπεδο.
Τι ακριβώς μελετάει ο παθολογοανατόμος;
Με τη βοήθεια του μικροσκοπίου αναδεικνύονται σε μεγέθυνση όλες οι λεπτομέρειες των κυττάρων της ιστικής δομής των βιοψιών που ελήφθησαν από τον βλεννογόνο και τον υποβλεννογόνο, δηλαδή από το τοίχωμα του δωδεκαδακτύλου.
Ποια είναι η δομή του φυσιολογικού βλεννογόνου του δωδεκαδακτύλου;
Ο ιστός του δωδεκαδακτύλου περιλαμβάνει τέσσερα στρώματα, εκ των οποίων τα δύο (βλεννογόνος και υποβλεννογόνος) είναι αυτά που συνήθως μελετώνται στις βιοψίες. Ο βλεννογόνος περιλαμβάνει σημαντικά κύτταρα που συμμετέχουν μεταξύ άλλων στην απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών που λαμβάνονται με την τροφή, αφού έχουν περάσει από τη διαδικασία πέψης του στομάχου.
Ο βλεννογόνος περιέχει δύο επιπλέον τμήματα. Το πρώτο είναι το επιθήλιο, όπου γίνεται η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών. Αυτό διαμορφώνεται σε πολυάριθμες μακριές προεκβολές που προβάλλουν στον αυλό του δωδεκαδακτύλου, τις λάχνες, καθώς και σε καταδύσεις, τις κρύπτες.
Κάτω από το επιθήλιο παρατηρείται το δεύτερο τμήμα, το χόριο, το οποίο περιλαμβάνει πολλά φλεγμονώδη κύτταρα πληθυσμό, όπως πλασματοκύτταρα και λεμφοκύτταρα.
Τι συμβαίνει στο δωδεκαδάκτυλο στην περίπτωση της κοιλιοκάκης;
Η κοιλιοκάκη προκαλεί σύνδρομο δυσαπορρόφησης. Αυτό σημαίνει ότι ο παθολογοανατόμος θα πρέπει να παρατηρήσει στο υλικό από τις βιοψίες τις ιστολογικές αλλοιώσεις στο βλεννογόνο του δωδεκαδακτύλου που υποδηλώνουν δυσαπορρόφηση, όπως:
- Ατροφία των λαχνών: οι λάχνες είναι μικρότερου μήκους από το φυσιολογικό ή απουσιάζουν εντελώς
- Υπερπλασία των κρυπτών
- Αύξηση των λεμφοκυττάρων του επιθηλίου (συνήθως πάνω από 40 λεμφοκύτταρα ανά 100 εντεροκύτταρα)
Οι ιστολογικές αυτές αλλοιώσεις από μόνες τους δεν είναι διαγνωστικές για κοιλιοκάκη, καθώς παρατηρούνται και σε άλλες καταστάσεις δυσαπορρόφησης (από λήψη φαρμάκων, αντιδραστική δωδεκαδακτυλοπάθεια, αυτοάνοση εντεροπάθεια, άλλες μορφές ευαισθησίας σε πρωτεΐνες κτλ.).
Για τον λόγο αυτό, ο γαστρεντερολόγος θα πρέπει να συνεκτιμήσει το αποτέλεσμα της ιστολογικής εξέτασης των βιοψιών με την κλινική εικόνα του ασθενούς και τις λοιπές εργαστηριακές εξετάσεις (αιματολογικό, βιοχημικό, ανοσολογικό, γενετικό έλεγχο).
Πώς εκτιμάται η βαρύτητα της κοιλιοκάκης με βάση την ιστολογική εξέταση των βιοψιών;
Αφού γίνει η διάγνωση της κοιλιοκάκης, υπάρχουν ειδικά συστήματα ταξινόμησης και βαθμονόμησης των ιστολογικών αλλοιώσεων που παρατηρούνται στην κοιλιοκάκη, που χρησιμοποιούνται για αξιολόγηση της βαρύτητας, της συμμόρφωσης στην ειδική δίαιτα χωρίς γλουτένη, αλλά και της πορείας/εξέλιξης της νόσου.
Η βαρύτητα της κοιλιοκάκης εκτιμάται από τον παθολογοανατόμο συνήθως με το τροποποιημένο σύστημα κατά Marsh – Oberhuber και δίνεται ένα score 0, 1, 2, 3A-3C (στάδιο). Η διάγνωση της κοιλιοκάκης επιβεβαιώνεται όταν τα δείγματα των βιοψιών του δωδεκαδακτύλου δείχνουν αύξηση των ενδοεπιθηλιακών λεμφοκυττάρων με υπερπλασία των κρυπτών (Marsh τύπου 2), ή συνηθέστερα παρουσία ατροφίας λαχνών (Marsh τύπου 3), πάντοτε όμως σε ασθενή με θετικούς ορολογικούς δείκτες (αντισώματα) κοιλιοκάκης.
Το σύστημα Marsh λαμβάνει υπόψιν τις εξής ιστολογικές αλλοιώσεις:
- παρουσία αυξημένου αριθμού λεμφοκυττάρων του επιθηλίου
- παρουσία ή απουσία υπερπλασίας των κρυπτών
- βαθμός ατροφίας των λαχνών (3A: ήπια, 3B: μέτρια, 3C: σοβαρή ατροφία)
Η σταδιοποίηση της κοιλιοκάκης βάσει του τροποποιημένου συστήματος κατά Marsh φαίνεται σχηματικά στην παρακάτω Εικόνα.
Βιβλιογραφία
- Montgomery EA, Voltaggio L. Biopsy Interpretation of the Gastrointestinal Tract Mucosa: Volume 1: Non-Neoplastic. 3rd Ed. Lippincott Williams & Wilkins (LWW), 2017.
- Mills SE, Greenson JK, Hornick JL, Longacre TA, Reuter VE. Sternberg´s Diagnostic Surgical Pathology, 6th Ed. Lippincott Williams & Wilkins (LWW), 2015.