Ο Γαστρεντερολόγος Δρ. Χρήστος Ζαβός στην Θεσσαλονίκη, παρουσιάζει το πώς επιλέγουμε την κατάλληλη θεραπεία στο ευερέθιστο έντερο.
Τι είναι η δίαιτα FODMAP;
Η δίαιτα χαμηλή σε FODMAP (δηλαδή σε ζυμώσιμους ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες) είναι μια από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες δίαιτες για τη διαχείριση του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου (σπαστική κολίτιδα). Οι FODMAPs είναι μια ομάδα υδατανθράκων βραχείας αλυσίδας που απορροφώνται ελάχιστα στο λεπτό έντερο και ζυμώνονται γρήγορα από την μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου, με αποτέλεσμα να προκαλούνται φούσκωμα, αέρια εντέρου και μετεωρισμός.
Ποιες φάσεις περιλαμβάνει η δίαιτα FODMAP;
Η δίαιτα χαμηλή σε FODMAP περιλαμβάνει τις ακόλουθες τρεις φάσεις-χαρακτηριστικά: περιορισμό, επανεισαγωγή και εξατομίκευση.
- Η πρώτη φάση του περιορισμού, η οποία ακολουθείται για 6-8 εβδομάδες, περιλαμβάνει την ολοκληρωτική αποφυγή όλων των τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε FODMAP (που αναφέρονται στον αρχείο PDF που μπορείτε να κατεβάσετε στο τέλος αυτού του άρθρου του peptiko.gr) για να επιτευχθεί ανακούφιση των συμπτωμάτων. Μερικοί ασθενείς τείνουν να ανταποκρίνονται μέσα σε 1-2 εβδομάδες από την έναρξη της δίαιτας, ενώ σε άλλους ασθενείς τα συμπτώματα μπορεί να διαρκέσουν έως και 4 εβδομάδες μέχρι την ύφεσή τους.
- Στην δεύτερη φάση της επανεισαγωγής, οι ασθενείς εκτίθενται εκ νέου σε τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε FODMAP, ένα είδος τη φορά, για περίοδο 2-3 ημερών το καθένα, ούτως ώστε να καθοριστεί η αποδοχή και η ανοχή του ασθενούς για τον τύπο και την ποσότητα των τροφών που περιέχουν FODMAP.
- Στην τρίτη φάση της εξατομίκευσης, η κατανάλωση τροφών που περιέχουν FODMAP εξατομικεύεται ανάλογα με τον ασθενή. Κατά τη διάρκεια της 3ης φάσης, ο ασθενής ακολουθεί μια λιγότερο περιοριστική δίαιτα που αποκλείει εκείνες τις τροφές που περιέχουν FODMAP που προκαλούν συμπτώματα στον συγκεκριμένο ασθενή, ενώ επιτρέπεται η κατανάλωση μεγαλύτερης ποικιλίας τροφών.
Πόσο αποτελεσματική είναι η δίαιτα FODMAP στο ευερέθιστο έντερο;
Οι Nanayakkara και συν. διαπίστωσαν ότι το 86% των ασθενών με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου εμφάνισαν βελτίωση των γαστρεντερικών συμπτωμάτων (φουσκώματα, αέρια, μετεωρισμός, τυμπανισμός) μετά την ακολούθηση της δίαιτας χαμηλής σε FODMAP. Αρχικώς όμως συνιστάται οι ασθενείς με ευερέθιστο έντερο να κάνουν οι ίδιοι μια καταγραφή των τροφίμων που τους προκαλούν συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα με αποφυγή των τροφίμων που παράγουν αέρια, όπως περιγράφονται στο άρθρο του peptiko.gr εδώ.
Μελέτη του 2016 που περιελάμβανε 37 άτομα που τυχαιοποιήθηκαν για να λάβουν είτε δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAPs είτε δίαιτα υψηλή σε FODMAPs έδειξε συνολικά καλύτερες βαθμολογίες σοβαρότητας συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου σε όσους ακολούθησαν την δίαιτα χαμηλή σε FODMAP. Παρόμοια ευρήματα διαπιστώθηκαν και από άλλες μελέτες που επιβεβαίωσαν την αποτελεσματικότητα της δίαιτας χαμηλής σε FODMAP.
Παρόλο που πολλοί ασθενείς με ευερέθιστο έντερο τείνουν να επωφελούνται από τη δίαιτα χαμηλή σε FODMAP, οι Böhn και συν. ανέφεραν συγκρίσιμη αποτελεσματικότητα της δίαιτας χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP και της δίαιτας βασισμένης σε παραδοσιακές διατροφικές συμβουλές για ευερέθιστο έντερο (π.χ. περιορισμός της πρόσληψης λίπους, καφεΐνης και αλκοόλ). Αντίθετα, μια μετα-ανάλυση των Altobelli και συν. διαπίστωσε σημαντική μείωση του πόνου και του φουσκώματος σε ασθενείς που ακολουθούσαν δίαιτα χαμηλή σε FODMAP σε σύγκριση με τους ασθενείς που ακολουθούσαν παραδοσιακή δίαιτα για ευερέθιστο έντερο ή δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε FODMAP.
Μπορώ να ακολουθήσω μόνος μου τη δίαιτα FODMAP;
H ακολούθηση της δίαιτας χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP είναι δύσκολη, καθώς απαιτεί τον περιορισμό πολλών ειδών τροφίμων. Για τον λόγο αυτό, οι ασθενείς που αποφασίζουν να ενταχθούν σε μια τέτοια δίαιτα θα πρέπει οπωσδήποτε να παρακολουθούνται από έμπειρο και εξειδικευμένο διαιτολόγο, ο οποίος θα πρέπει να παρέχει στους ασθενείς ένα λεπτομερές και επαρκές διαιτητικό πλάνο, ενώ ενδεχομένως θα απαιτηθούν συμπληρώματα διατροφής κατά την πρώτη φάση της δίαιτας, δηλαδή του περιορισμού. Εννοείται ότι είναι απαραίτητη η λήψη του λεπτομερούς ιατρικού ιστορικού του ασθενούς πριν την έναρξη της οποιασδήποτε δίαιτας, λαμβάνοντας υπόψη συνοδά νοσήματα, εργαστηριακές εξετάσεις και φαρμακευτική αγωγή.
Πού μπορώ να βρω αναλυτικά τις τροφές χαμηλής και υψηλής περιεκτικότητας σε FODMAP;
Δείτε αναλυτικά τις τροφές χαμηλής και υψηλής περιεκτικότητας σε FODMAP κάνοντας κλικ εδώ για να κατεβάσετε και να εκτυπώσετε το αρχείο σε μορφή PDF: ZAVOS FODMAP.
Όπως αναφέρω και παραπάνω, η προτεινόμενη λίστα τροφίμων είναι αποκλειστικά εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να επιχειρήσετε μόνοι σας να εφαρμόσετε την δίαιτα FODMAP, αλλά πάντα με την καθοδήγηση ενός εξειδικευμένου πιστοποιημένου διαιτολόγου σε συνεργασία με τον γαστρεντερολόγο που θα επισκεφθείτε. Η δίαιτα αυτή είναι πολύ περιοριστική και δεν πρέπει να την ακολουθήσετε σε μόνιμη βάση αλλά για περιορισμένο και αυστηρώς καθορισμένο χρονικό διάστημα υπό την επίβλεψη ειδικού.
Τι είναι η προσέγγιση FODMAP-light;
Η προσέγγιση FODMAP-light αποτελεί μια εναλλακτική μέθοδο της κλασικής δίαιτας χαμηλής σε FODMAP, σχεδιασμένη να παρέχει ανακούφιση από τα συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου, αποφεύγοντας παράλληλα τους διατροφικούς περιορισμούς. Αυτή η απλουστευμένη μέθοδος εστιάζει στη μείωση μόνο των πιο κοινών και προβληματικών τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε FODMAP, όπως το κρεμμύδι, το σκόρδο και ορισμένα όσπρια, αντί να αποκλείει όλες τις κατηγορίες τροφών υψηλών σε FODMAP. Στοχεύοντας στους βασικούς παράγοντες που προκαλούν συμπτώματα, η προσέγγιση FODMAP-light προσφέρει ένα πιο πρακτικό και λιγότερο απαιτητικό διατροφικό πλάνο, που εξακολουθεί να παρέχει ουσιαστική βελτίωση των συμπτωμάτων. Μελέτες υποδηλώνουν ότι αυτή η μέθοδος μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για άτομα με ήπια έως μέτρια συμπτώματα ευερέθιστου εντέρου, επιτρέποντάς τους να επωφεληθούν από τη διατροφική παρέμβαση χωρίς τις πολυπλοκότητες της πλήρους δίαιτας χαμηλής σε FODMAP.
Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για όσους αντιμετωπίζουν δυσκολίες με τον εκτεταμένο προγραμματισμό και την παρακολούθηση που απαιτεί η κλασική δίαιτα χαμηλή σε FODMAP. Παρέχει μεγαλύτερη ευελιξία στις διατροφικές επιλογές, διευκολύνοντας τη διατήρηση των κοινωνικών συνηθειών κατανάλωσης φαγητού και των πολιτισμικών προτιμήσεων. Η μέθοδος FODMAP-light μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως πρώτη επιλογή διατροφικής παρέμβασης για άτομα που διστάζουν να δεσμευτούν σε πιο εντατικές αλλαγές στη διατροφή τους. Με τη βοήθεια διαιτολόγου ή γαστρεντερολόγου, οι ασθενείς μπορούν να εντοπίσουν ποιες τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε FODMAP είναι πιο προβληματικές για αυτούς και να εστιάσουν στον αποκλεισμό αυτών των συγκεκριμένων τροφών. Αυτή η στοχευμένη προσέγγιση μειώνει το άγχος που σχετίζεται με τη διατροφή, ενισχύει τη συμμόρφωση και προσφέρει έναν βιώσιμο τρόπο διαχείρισης των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου, διατηρώντας παράλληλα μια ισορροπημένη και απολαυστική διατροφή.
Βιβλιογραφία
- Aoun A, Maalouf J, Khalil S, Khoury VE. The role of nutrition in the treatment of irritable bowel syndrome. Family Medicine & Primary Care Review. 2021. doi:10.5114/fmpcr.2021.108206.
- Nanayakkara WS, Skidmore PM, O’Brien L, et al. Efficacy of the low FODMAP diet for treating irritable bowel syndrome: the evidence to date. Clin Exp Gastroenterol 2016;9:131-42.
- McIntosh K, Reed DE, Schneider T, et al. FODMAPs alter symptoms and the metabolome of patients with IBS: a randomised controlled trial. Gut 2016;66:1241-51.
- Böhn L, Störsrud S, Liljebo T, et al. Diet low in FODMAPs reduces symptoms of irritable bowel syndrome as well as traditional dietary advice: a randomized controlled trial. Gastroenterology 2015;149:1399–407.
- Altobelli E, Del Negro V, Angeletti PM, et al. Low-FODMAP diet improves irritable bowel syndrome symptoms: a meta-analysis. Nutrients 2017;9:940.
- Whelan K, Ford AC, Burton-Murray H, Staudacher HM. Dietary management of irritable bowel syndrome: considerations, challenges, and solutions. Lancet Gastroenterol Hepatol 2024;9:1147-1161.