Τι είναι η αλκαλική φωσφατάση;
Η αλκαλική φωσφατάση είναι ένα ένζυμο που παράγεται από το συκώτι, τα οστά, τον πλακούντα στις εγκύους, και το έντερο. Ακριβώς επειδή η αλκαλική φωσφατάση παράγεται σε διάφορους ιστούς, για να πούμε ότι η αύξησή της προέρχεται από το συκώτι (χολόσταση), θα πρέπει να συνεκτιμηθεί μαζί με άλλα χολοστατικά ένζυμα, όπως την γ-γλουταμυλ-τρανσπεπτιδάση (γ-GT) και την 5-νουκλεοτιδάση.
Η αλκαλική φωσφατάση επηρεάζεται και από την ηλικία. Η αλκαλική φωσφατάση είναι φυσιολογικά αυξημένη (έως και τριπλάσια) στα παιδιά και τους εφήβους λόγω της φυσιολογικής οστικής (οστεοβλαστικής) ανάπτυξης. Επίσης, η αλκαλική φωσφατάση σταδιακά αυξάνει από την ηλικία των 40-65 χρόνων, ιδιαίτερα στις γυναίκες. Έτσι, η αλκαλική φωσφατάση είναι φυσιολογικά αυξημένη κατά 50% σε μια γυναίκα 65 ετών σε σύγκριση με μια γυναίκα 30 ετών.
Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές της αλκαλικής φωσφατάσης;
Θα πρέπει να διευκρινισθεί ότι οι φυσιολογικές τιμές της αλκαλικής φωσφατάσης διαφέρουν από εργαστήριο σε εργαστήριο, ανάλογα με το αντιδραστήριο που χρησιμοποιείται. Επίσης, όπως αναφέρθηκε, η αλκαλική φωσφατάση επηρεάζεται από την ηλικία και το φύλο.
Ενδεικτικές φυσιολογικές τιμές της αλκαλικής φωσφατάσης είναι:
- Άνδρες: 45-115 IU/L
- Γυναίκες: 30-100 IU/L
Τι είναι η χολόσταση;
Χολόσταση είναι η αδυναμία απέκκρισης της χολής από το συκώτι (ενδοηπατική απόφραξη) ή τη χοληδόχο κύστη (εξωηπατική απόφραξη) προς στο λεπτό έντερο. Σε τυπική περίπτωση χολόστασης, η αλκαλική φωσφατάση είναι αυξημένη τουλάχιστον 4 φορές πάνω από το ανώτερο φυσιολογικό όριο. Αν η αλκαλική φωσφατάση είναι αυξημένη σε μικρότερο βαθμό, τότε δεν είναι τυπική περίπτωση χολόστασης και θα πρέπει να γίνει διερεύνηση, συνεκτιμώντας και άλλα χολοστατικά ένζυμα όπως η γ-GT, καθώς και να γίνει ένα υπερηχογράφημα ήπατος-χοληφόρων.
Ποιο είναι το χολοστατικό προφίλ της αυξημένης αλκαλικής φωσφατάσης;
Στη χολόσταση η αλκαλική φωσφατάση αυξάνει πολύ περισσότερο σε σχέση με τις τρανσαμινάσες, δηλαδή τα ηπατικά ένζυμα που αυξάνουν σε καταστροφή των ηπατικών κυττάρων. Ταυτόχρονα στη χολόσταση δυνατόν να έχουμε αύξηση της χολερυθρίνης και διαταραχή της συνθετικής ικανότητας του ήπατος (παράταση χρόνου προθρομβίνης, και μείωση των επιπέδων της λευκωματίνης του ορού). Όταν η λευκωματίνη ορού είναι χαμηλή, αυτό αποτελεί ένδειξη μιας χρόνιας διεργασίας όπως κίρρωση ή καρκίνος ήπατος, ενώ όταν η λευκωματίνη ορού είναι φυσιολογική, αυτό αποτελεί ένδειξη οξείας χολόστασης, όπως πχ σε απόφραξη του χοληδόχου πόρου από πέτρα (χοληδοχολιθίαση) ή οξεία ηπατίτιδα.
Έχω αυξημένη αλκαλική φωσφατάση, αλλά η χολερυθρίνη και η γ-GT είναι φυσιολογικές. Τι σημαίνει;
Εάν μόνο η αλκαλική φωσφατάση είναι αυξημένη, και δεν υπάρχει χολοστατικό προφίλ με ταυτόχρονη αύξηση της χολερυθρίνης, της γ-GT ή της 5-νουκλεοτιδάσης, ενώ το υπερηχογράφημα ήπατος – χοληφόρων είναι φυσιολογικό, τότε θα πρέπει να αναζητηθεί εξωηπατική αιτιολογία για την αύξηση της αλκαλικής φωσφατάσης, όπως από τα οστά ή το έντερο.
Πού οφείλεται η αυξημένη αλκαλική φωσφατάση ηπατικής αιτιολογίας;
Η αυξημένη αλκαλική φωσφατάση ως το μόνο εύρημα (χωρίς δηλαδή να είναι αυξημένα τα υπόλοιπα χολοστατικά ένζυμα και οι τρανσαμινάσες) δυνατόν να οφείλεται στα ακόλουθα ενδοηπατικά και εξωηπατικά αίτια χολόστασης.
Ενδοηπατικά αίτια:
- Μερική απόφραξη χοληδόχου πόρου
- Πρωτοπαθής χολική κίρρωση
- Πρωτοπαθής σκληρυντική χολαγγειίτιδα
- Φάρμακα (πχ φαινυτοΐνη)
- Σαρκοείδωση
- Αμυλοείδωση
- Μεταστατικός καρκίνος στο ήπαρ από άγνωστη πρωτοπαθή εστία
Εξωηπατικά αίτια:
- Χοληδοχολιθίαση
- Κακοήθης απόφραξη κοινού χοληδόχου πόρου (καρκίνος παγκρέατος, χοληδόχου κύστης)
- Πρωτοπαθής σκληρυντική χολαγγειίτιδα (με εξωηπατική στένωση του χοληδόχου πόρου)
- Χρόνια παγκρεατίτιδα με στένωση του χοληδόχου πόρου
Ποιες άλλες απεικονιστικές εξετάσεις μπορεί να βοηθήσουν στην διάγνωση της αιτίας της αυξημένης αλκαλικής φωσφατάσης από το ήπαρ;
Στην διάγνωση της αιτίας της αυξημένης αλκαλικής φωσφατάσης ηπατικής αιτιολογίας, δυνατόν να βοηθήσουν (εκτός από το υπέρηχο) και απεικονιστικές εξετάσεις όπως η μαγνητική τομογραφία άνω κοιλίας και MRCP, καθώς και η αξονική τομογραφία άνω κοιλίας.
Ακολουθεί ο διαγνωστικός αλγόριθμος για τη διερεύνηση της αυξημένης αλκαλικής φωσφατάσης.
