Ουρικό οξύ: Διατροφικές οδηγίες

Το ουρικό οξύ, μια φυσική ένωση που βρίσκεται στο ανθρώπινο σώμα, παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των επιπέδων των αντιοξειδωτικών και των ελεύθερων ριζών οξυγόνου. Το ουρικό οξύ είναι ένα υποπροϊόν του μεταβολισμού των πουρινών, το οποίο απεκκρίνεται μέσω των νεφρών.

Τα αυξημένα επίπεδα ουρικού οξέος μπορεί να οδηγήσουν σε μια κατάσταση γνωστή ως υπερουριχαιμία, η οποία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για ουρική αρθρίτιδα και πέτρες στα νεφρά. Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει επίσης ότι το ουρικό οξύ μπορεί να προστατεύει έναντι νευροεκφυλιστικών νόσων όπως η νόσος του Πάρκινσον και το Αλτσχάιμερ.

Στο άρθρο αυτό θα διαβάσετε όλα όσα αφορούν το ουρικό οξύ καθώς και διατροφικές οδηγίες για να το μειώσετε σε περίπτωση υπερουριχαιμίας.

Τι είναι το ουρικό οξύ;

Το ουρικό οξύ είναι το κύριο προϊόν του καταβολισμού των νουκλεοτιδίων των πουρινών αδενοσίνης και γουανοσίνης. Το ουρικό οξύ προέρχεται από 3 πηγές:

1. καταβολισμός των προσλαμβανόμενων νουκλεοπρωτεϊνών
2. καταβολισμός των ενδογενών νουκλεοπρωτεϊνών
3. απευθείας μετατροπή των ενδογενών νουκλεοτιδίων των πουρινών

Το ουρικό οξύ συντίθεται κατά κύριο λόγο στο ήπαρ και δευτερευόντως στον βλεννογόνο του εντέρου. Περίπου το 70% του ουρικού οξέος απεκκρίνεται από τα νεφρά και το υπόλοιπο απομακρύνεται από το έντερο.

Το ουρικό οξύ που εισέρχεται στους νεφρούς διηθείται στο σπείραμα και στη συνέχεια το 98-100% επαναρροφάται στα εγγύς εσπειραμένα σωληνάρια. Το ουρικό οξύ στη συνέχεια εκκρίνεται στον αυλό του άπω τμήματος του εγγύς σωληναρίου και τέλος επαναρροφάται στα άπω σωληνάρια. Τελικά απεκκρίνεται το 6-12% του διηθούμενου ποσού ουρικού οξέος.

Το ουρικό οξύ στα ούρα υφίσταται υπό τη μορφή αλάτων του αμμωνίου, καλίου και ασβεστίου. Φυσιολογικά άτομα σε χαμηλή πρωτεϊνική δίαιτα απεκκρίνουν περίπου 275-600 mg ουρικού οξέος το 24ωρο.

Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές του ουρικού οξέος;

Οι φυσιολογικές τιμές του ουρικού οξέος κυμαίνονται μεταξύ 2,1 και 7,5 mg/dL. Η αύξηση του ουρικού οξέος στο αίμα (υπερουριχαιμία) μπορεί να προκαλέσει νεφρολιθίαση, ουρική αρθρίτιδα και καρδιαγγειακά προβλήματα.

Πού είναι χρήσιμη η μέτρηση του ουρικού οξέος;

Η μέτρηση του ουρικού οξέος είναι χρήσιμη στις εξής περιπτώσεις:

• διάγνωση ουρικής αρθρίτιδας
• νεφρική ανεπάρκεια
• εκτίμηση πρόγνωσης της εκλαμψίας

Σε ποιες περιπτώσεις έχουμε αύξηση των επιπέδων του ουρικού οξέος;

Αύξηση του ουρικού οξέος έχουμε στις εξής περιπτώσεις:

1. ουρική αρθρίτιδα
2. νεφρική ανεπάρκεια
3. λευχαιμία
4. λέμφωμα
5. πολλαπλό μυέλωμα
6. πολυκυτταραιμία
7. τοξιναιμία της κύησης
8. πολυκυστική νόσος νεφρών
9. σύνδρομο Lesch Nyhan (γενετικό νόσημα οφειλόμενο σε μεταλλάξεις του γονιδίου της υποξανθινο-γουανινο-φωσφοριβοσυλτρανσφεράσης [HPRT] στο χρωμόσωμα Χ)
10. γλυκογόνωση τύπου 1
11. ψωρίαση
12. σύνδρομο Down
13. υπερλιπιδαιμία
14. παχυσαρκία
15. υπέρταση
16. αλκοολισμός
17. υποπαραθυρεοειδισμός
18. μεγαλακρία
19. σαρκοείδωση
20. αιμολυτική αναιμία
21. δηλητηρίαση με μόλυβδο
22. μετά από ακτινοβολία ή χημειοθεραπεία

Σε ποιες περιπτώσεις έχουμε μείωση των επιπέδων του ουρικού οξέος;

Μείωση του ουρικού οξέος έχουμε στις εξής περιπτώσεις:

1. νόσος Wilson (ή ηπατοφακοειδής εκφύλιση, πρόκειται για κληρονομική γενετική διαταραχή που αφορά τον μη φυσιολογικό μεταβολισμό του χαλκού)
2. σύνδρομο Fanconi (διαταραχή νεφρικής λειτουργίας η οποία χαρακτηρίζεται από δυσλειτουργία του εγγύς νεφρικού σωληναρίου)
3. νόσος του Hodgkin
4. βρογχογενές καρκίνωμα
5. χαμηλή δίαιτα πουρινών
6. έλλειψη ενζύμων του καταβολικού δρόμου των πουρινών, ξανθινουρία
7. σοβαρή νόσος του ήπατος
8. σύνδρομο απρόσφορης έκκρισης αντιδιουρητικής ορμόνης (SIADH)
9. σακχαρώδης διαβήτης (τα επίπεδα του ουρικού οξέος αυξάνονται όταν υπάρχει αυξημένο σάκχαρο νηστείας σε μη διαβητικούς ανθρώπους, αλλά μειώνονται στους διαβητικούς ασθενείς)

Ποια φάρμακα προκαλούν αύξηση του ουρικού οξέος;

Τα παρακάτω φάρμακα προκαλούν αύξηση του ουρικού οξέος:

• διουρητικά
• διαζοξείδη
• σαλικυλικά
• επινεφρίνη
• νορεπινεφρίνη
• αιθανόλη
• κορτιζόνη (κορτικοστεροειδή)
• νικοτινικό οξύ

Ποια φάρμακα προκαλούν μείωση του ουρικού οξέος;

Τα παρακάτω φάρμακα προκαλούν μείωση του ουρικού οξέος:

• ακετοεξαμίδη
• αλλοπουρινόλη
• κορτικοτροπίνη
• προβενεκίδη
• σαλικυλικά σε υψηλές δόσεις
• σκιαγραφικά

Ποιος είναι ο ρόλος της αυστηρής δίαιτας στα επίπεδα του ουρικού οξέος;

Εδώ και έναν αιώνα, πριν ακόμα γίνουν διαθέσιμα τα φάρμακα που μειώνουν αποτελεσματικά το ουρικό οξύ, γινόταν σύσταση για δίαιτα με αυστηρό περιορισμό των πουρινών σε ασθενείς με ουρική αρθρίτιδα. Η δίαιτα αυτή μπορεί μεν να μειώσει την ημερήσια αποβολή ουρικού οξέος από τους νεφρούς κατά 200-400 mg/ημέρα, αλλά η μέση συγκέντρωση του ουρικού οξέος στο αίμα μειώνεται μόνο κατά 1 mg/dL (59 μmol/L).

Το πρόβλημα όμως είναι ότι οι αυστηρές δίαιτες που περιορίζουν τις τροφές που περιέχουν πουρίνες (και πρωτεΐνες) δεν είναι εύγευστες και είναι αναποτελεσματικές στην αντιμετώπιση της υπερουριχαιμίας και της αρθρίτιδας σε ασθενείς με φυσιολογικές συνήθειες διατροφής. Η σοβαρή μείωση των πουρινών στην δίαιτα θα πρέπει να αντικατασταθεί από άλλα διατροφικά συστατικά. Κάτι τέτοιο συνοδεύεται από κατανάλωση τροφών μεγάλης περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες και λίπη.

Στην προοπτική μελέτη Health Professionals Follow-up Study, η κατανάλωση λαχανικών πλούσιων σε πουρίνες και η κατανάλωση πρωτεϊνών δεν σχετίσθηκε με αυξημένο κίνδυνο ουρικής αρθρίτιδας. Σε άλλη case-crossover μελέτη, η κατανάλωση πουρινών ζωικής προέλευσης σχετίσθηκε με μεγαλύτερο κίνδυνο εξάρσεων ουρικής αρθρίτιδας σε σχέση με την κατανάλωση πουρινών φυτικής προέλευσης.

Ποιες τροφές αυξάνουν το ουρικό οξύ;

Το αυξημένο ουρικό οξύ συνδέεται με την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών που περιέχουν φρουκτόζη, καθώς και με την κατανάλωση κρέατος και θαλασσινών.

Ακολουθεί λίστα με τα τρόφιμα με υψηλή και πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε πουρίνες που θα πρέπει να αποφεύγονται σε περίπτωση που κάποιος έχει αυξημένο ουρικό οξύ. Με έντονο μαύρο χρώμα επισημαίνονται οι τροφές που απαγορεύονται τελείως σε κάποιον που έχει πρόβλημα με το ουρικό οξύ, ενώ όσα δεν είναι με έντονο χρώμα μπορούν να καταναλωθούν 1-2 φορές την εβδομάδα (από όλες τις κατηγορίες και όχι 1-2 φορές το κάθε τρόφιμο της λίστας ξεχωριστά). Επιπλέον της λίστας, απαγορεύονται τα τρόφιμα που περιέχουν φρουκτόζη.

Ενδεικτικό πρόγραμμα διατροφής μίας ημέρας (ημερήσιο διαιτολόγιο) που ενδείκνυται σε ασθενείς με αυξημένο ουρικό οξύ

Εννοείται ότι αν υπάρχουν και άλλα προβλήματα υγείας εκτός από το υψηλό ουρικό οξύ (πχ σακχαρώδης διαβήτης, νεφρική ανεπάρκεια, υπέρταση κλπ.) θα πρέπει να ζητήσετε τη βοήθεια διαιτολόγου.

Περπάτημα και ουρικό οξύ

Το περπάτημα από τους ασθενείς με ουρική αρθρίτιδα είναι ασφαλές, ακόμη και σε περιπτώσεις σοβαρής αρθρίτιδας. Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) των ΗΠΑ σημειώνει ότι η σωματική δραστηριότητα φιλική προς τις αρθρώσεις είναι σημαντική για τη βελτίωση του πόνου που σχετίζεται με την ουρική αρθρίτιδα.

Η φιλική προς τις αρθρώσεις δραστηριότητα είναι κάθε δραστηριότητα που δεν ασκεί υπερβολική πίεση στις αρθρώσεις και ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο τραυματισμού. Τέτοιες δραστηριότητες μπορεί να περιλαμβάνουν:

• περπάτημα
• ποδηλασία
• κολύμπι

Οι ειδικοί συνιστούν στους ενήλικες να συμμετέχουν σε τουλάχιστον μέτριας έντασης σωματική δραστηριότητα για 150 λεπτά την εβδομάδα. Ωστόσο, το CDC συνιστά στα άτομα με ουρική αρθρίτιδα να ξεκινούν με πιο ήπιο ρυθμό, να προσέχουν πώς το σώμα τους ανέχεται την άσκηση και να προσθέτουν σταδιακά περισσότερο χρόνο άσκησης.

Οι ασθενείς θα πρέπει να φροντίζουν να προσαρμόζουν τις σωματικές τους δραστηριότητες ανάλογα με τα συμπτώματα ουρικής αρθρίτιδας που αντιμετωπίζουν. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη μείωση του χρόνου που αφιερώνεται στην άσκηση εάν τα συμπτώματα επιδεινωθούν.

Κίνδυνοι

Μερικοί από τους κινδύνους που σχετίζονται με το περπάτημα ή την μέτρια σωματική δραστηριότητα περιλαμβάνουν την πρόκληση τραυματισμού στην άρθρωση ή την επιδείνωση των συμπτωμάτων ουρικής αρθρίτιδας.

Συμβουλές για διαχείριση και αποφυγή περπατήματος

Η έξαρση της ουρικής αρθρίτιδας είναι η ξαφνική εμφάνιση συμπτωμάτων ουρικής αρθρίτιδας. Η έξαρση μπορεί να διαρκέσει μέρες ή εβδομάδες.

Όταν εμφανιστεί μια έξαρση, οι άνθρωποι μπορούν να μειώσουν τα συμπτώματα της ουρικής αρθρίτιδας κάνοντας τα εξής:

• τοποθέτηση πάγου στην πάσχουσας άρθρωσης για να μειώσετε τον πόνο και το πρήξιμο
• ανύψωση της προσβεβλημένης άρθρωσης για μείωση του οιδήματος
• ανάπαυση της προσβεβλημένης άρθρωσης

Αυτό σημαίνει ότι εάν ένα άτομο αντιμετωπίζει μια επώδυνη έξαρση ουρικής αρθρίτιδας, θα πρέπει να αποφεύγει το περπάτημα για να μειώσει το πρήξιμο και τον πόνο. Το Ίδρυμα Αρθρίτιδας συνιστά επίσης τη λήψη παυσίπονων χωρίς ιατρική συνταγή, όπως η ιβουπροφαίνη, και τη χρήση βοηθημάτων βάδισης, όπως μπαστούνι, για την ανακούφιση από την πίεση στην άρθρωση.

Βιβλιογραφία

1. Choi HK, et al. Purine-rich foods, dairy and protein intake, and the risk of gout in men. N Engl J Med 2004;350:1093-103.
2. Zhang Y, et al. Purine-rich foods intake and recurrent gout attacks. Ann Rheum Dis 2012;71:1448-53.