Προβιοτικά: Αλήθειες και μύθοι

Τι είναι τα προβιοτικά;

Τα προβιοτικά είναι «φιλικά βακτήρια» που ζουν στο σώμα μας και βοηθούν στην καλή λειτουργία του οργανισμού μας. Τα προβιοτικά βοηθούν στην άμυνα του οργανισμού από λοιμώξεις που προκαλούνται από εχθρικά βακτήρια ή άλλα μικρόβια.

Τα προβιοτικά εισέρχονται από μόνα τους στον οργανισμό μας, συνεπώς δεν χρειάζεται να πάρετε κάποιο συμπλήρωμα διατροφής που περιέχει προβιοτικά. Συχνά οι άνθρωποι λαμβάνουν χάπια που περιέχουν προβιοτικά, επειδή νομίζουν ότι θα τους βοηθήσουν να έχουν καλή υγεία. Ορισμένοι λαμβάνουν πρεβιοτικά χάπια, δηλαδή χάπια που περιέχουν ένα είδος «τροφής» που προτιμούν τα προβιοτικά βακτήρια. Εντούτοις, το πρόβλημα είναι ότι ακόμη και αν υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι τα προβιοτικά βοηθούν τον οργανισμό, εξακολουθεί να μην υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις ότι η λήψη προβιοτικών χαπιών κάνει καλό.

Ποιες τροφές είναι πλούσιες σε προβιοτικά;

Υπάρχουν πολλές τροφές που περιέχουν προβιοτικά. Τροφές που περιέχουν προβιοτικά είναι:

Γιαούρτι: Παρασκευάζεται με την προσθήκη βακτηρίων, συνήθως των Streptococcus thermophilus, Lactobacilus acidophilus και Lactobacillus bulgaricus σε παστεριωμένο γάλα.
Κεφίρ: Το κεφίρ έχει τριπλάσια περιεκτικότητα προβιοτικών σε σχέση με το γιαούρτι. Περιέχει κυρίως Lactobacillus kefiri και τον υδατάνθρακα kefiran. Έχουν επίσης ανευρεθεί Lactobacillus (6 είδη), Lactococcus (ένα είδος), Saccharomyces (ένα είδος) Streptococcus (ένα είδος), Bifidobacterium (2 είδη).
Ξινολάχανο (sauerkraut): Το ξινολάχανο είναι πλούσιο σε βακτήρια Lactobacillus και συγκεκριμένα Leuconostoc mesenteroides, Lactobacillus brevis, Pediococcus pentosaceus, και Lactobacillus plantarum.
Kimchi: Το Kimchi είναι λάχανο ή ραπανάκι που έχει υποστεί ζύμωση και προέρχεται από την Κορέα. Περιέχει Leuconostoc mesenteroides και Lactobacillus plantarum.
Miso: Το miso είναι ένα παραδοσιακό Ιαπωνικό καρύκευμα που φτιάχνεται από ζύμωση κύαμων σόγιας με αλάτι, ρύζι και koji. Περιέχει τον ζυμομύκητα Aspergillus oryzae.
Tempeh: To Tempeh (τέμπε) είναι συνταγή που προέρχεται από την Ινδονησία. Πρόκειται για φασόλια σόγιας τα οποία έχουν υποστεί ζύμωση για 48 ώρες με τον μύκητα Rhizopus oligosporus ή Rhizopus oryzae σε θερμοκρασία 29-32 βαθμούς Κελσίου. Συνήθως δεν καταναλώνεται ωμό και γι’ αυτό το λόγο καταστρέφονται τα προβιοτικά του κατά την παρασκευή του (τηγάνισμα). Παραμένει όμως πλούσια πηγή φυτικών ινών και πρεβιοτικών.
Kombucha: Το κομπούχα (ή κομπούτσα) είναι ποτό, προϊόν ζύμωσης, ελάχιστα ανθρακούχο, αρωματισμένο με μαύρο ή πράσινο τσάι. Τα περισσότερα προϊόντα kombucha περιέχουν το προβιοτικό Bacillus coagulans ή βακτήρια που προκαλούν ζύμωση όπως Lactobacillus nagelii, Gluconacetobacter, Gluconobacter, και Komagataeibacter.
Τουρσί (πίκλες): Οι πίκλες που έχουν υποστεί φυσική ζύμωση (όχι σε ξίδι) είναι καλή πηγή προβιοτικών. Όλες οι πίκλες δεν περιέχουν προβιοτικά καθώς η διαδικασία της παστερίωσης και το ξίδι εξουδετερώνουν τα φιλικά βακτήρια. Η καλύτερη λύση είναι να κάνετε τις δικές σας πίκλες στο σπίτι χρησιμοποιώντας απλά αλάτι και νερό.

Τα προβιοτικά χάπια ως συμπληρώματα διατροφής βοηθούν στην βελτίωση της υγείας;

Υφίστανται κάποιες μελέτες που υποστηρίζουν ότι τα προβιοτικά χάπια ως συμπληρώματα διατροφής πιθανόν να βελτιώνουν την υγεία, αλλά δεν υπάρχει ισχυρή απόδειξη και απαιτείται περισσότερη έρευνα.

Η έρευνα στις μέρες μας στρέφεται στο κατά πόσον τα προβιοτικά χάπια:

Ενδεχομένως να βοηθήσουν στην καταπολέμηση ή πρόληψη λοιμώξεων στο στομάχι ή στο έντερο, όπως μια σοβαρή λοίμωξη που ονομάζεται Clostridium difficile (δες το σχετικό άρθρο «Διάρροια από αντιβιοτικά» στο peptiko.gr).
Ενδεχομένως να βοηθήσουν στην διάρροια ή την δυσκοιλιότητα, που προκαλούνται από διάφορες καταστάσεις όπως το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος του Crohn. Συγκεκριμένα, σε ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα που υπεβλήθησαν σε χειρουργική επέμβαση, φαίνεται να υπάρχει όφελος στη διατήρηση της ύφεσης (όχι στη θεραπεία) με τη χρήση του προβιοτικού σκευάσματος VSL#3 (προλαμβάνει την ληκυθίτιδα, δηλαδή την φλεγμονή στο μικρό κομμάτι του παχέος εντέρου που απέμεινε μετά το χειρουργείο, κοντά στον πρωκτό).
Ενδεχομένως να προλαμβάνουν ή θεραπεύουν αλλεργίες, συμπεριλαμβανομένης μιας δερματολογικής πάθησης που λέγεται έκζεμα.
Ενδεχομένως να βοηθούν την πρόληψη ή την καταπολέμηση των λοιμώξεων στον κόλπο στις γυναίκες.

Δείτε εδώ τις διαφάνειες της ομιλίας του γαστρεντερολόγου Δρ. Χρήστου Ζαβού με τίτλο: Oι επιδράσεις των αντιμικροβιακών στο εντερικό μικροβίωμα και ο ρόλος των προβιοτικών, που παρουσίασε τον Ιούνιο 2022 στο Γαστρεντερολογικό Σεμινάριο στην ΠΦΥ στις Σπέτσες.

Σύμφωνα με άρθρο που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο 2022 στο περιοδικό Science, η διατροφή πλούσια σε κορεσμένα λιπαρά οξέα, η χρήση αντιβιοτικών, καθώς και διάφορα υποκείμενα νοσήματα όπως κολίτιδα και εντερικές λοιμώξεις ευθύνονται για την διαταραχή της ισορροπίας του μικροβιώματος του εντέρου, η οποία καλείται δυσβίωση. Ο μηχανισμός περιλαμβάνει τη μείωση της κατανάλωσης οξυγόνου από τα μιτοχόνδρια, δηλαδή της αναεροβίωσης. Ουσιαστικά δεν συγκρατείται το οξυγόνο από το εντερικό επιθήλιο και χάνεται μέσα στον εντερικό αυλό (βλέπε Εικόνα). Ο μηχανισμός αυτός οδηγεί σε αύξηση της συγκέντρωσης των φύλων Bacteroidetes και Proteobacteria, εις βάρος των Firmicutes, η συγκέντρωση των οποίων μειώνεται σημαντικά.

FAs, λιπαρά οξέα; O₂, οξυγόνο; CO₂, διοξείδιο του άνθρακα

Γιατί η Αμερικανική Γαστρεντερολογική Εταιρεία AGA δεν περιλαμβάνει τα προβιοτικά στον θεραπευτικό αλγόριθμο του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου;

Η Αμερικανική Γαστρεντερολογική Εταιρεία AGA εξέδωσε τον Ιούλιο του 2022 τις νέες κατευθυντήριες οδηγίες για την θεραπεία του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου, στις οποίες δεν περιλαμβάνονται τα προβιοτικά. Η AGA επισημαίνει ότι υπάρχουν ακόμα κενά ως προς το αν τα προβιοτικά ενδείκνυνται σε ασθενείς με ευερέθιστο έντερο. Το πρόβλημα με τις υπάρχουσες μελέτες για τα προβιοτικά είναι ότι υπάρχει μεγάλη ετερογένεια ως προς: (α) το χορηγούμενο στέλεχος ή του συνδυασμού στελεχών προβιοτικού, τη δοσολογία και την οδό χορήγησής τους, (β) τη μεθοδολογία, τους στόχους και τα αποτελέσματα των μελετών. Οι έως τώρα μελέτες έχουν γίνει σε μικρό αριθμό ασθενών. Τα δε συμπεράσματα των μεταναλύσεων μπορεί να παραπλανούν καθώς αφορούν σε διαφορετικούς πληθυσμούς ασθενών, αλλά και σε διαφορετικά στελέχη μικροβίων που ομαδοποιούνται λανθασμένα στην ίδια κατηγορία. Επιπλέον, οι συνδυασμοί διαφορετικών μικροβίων στο ίδιο σκεύασμα προβιοτικού πιθανόν να διαθέτουν τελείως διαφορετικές ιδιότητες καθώς κάποιες μικροβιακές ιδιότητες εξαρτώνται από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφορετικών στελεχών.

Πρέπει να παίρνω προβιοτικά χάπια;

Όχι, εκτός αν σας το συστήσει ο γιατρός που είναι υπεύθυνος για εσάς.

Θα πρέπει να τρώω γιαούρτι με προβιοτικά;

Αν σας αρέσει το γιαούρτι και δεν έχετε πρόβλημα στην πέψη του, η κατανάλωσή του δεν προκαλεί κάτι κακό. Η κατανάλωση γιαουρτιού (από μη αγελαδινό γάλα) βοηθάει την πέψη και, αν έχει χαμηλά λιπαρά, μπορεί να αποτελεί μέρος μιας υγιεινής διατροφής (ειδικά το παραδοσιακού τύπου Ελληνικό πρόβειο γιαούρτι με την πέτσα). Αντίθετα, η κατανάλωση αγελαδινού γάλακτος (συμπεριλαμβανομένου και του αγελαδινού γιαουρτιού) πιθανόν να προκαλεί φουσκώματα και αέρια στο έντερο. Δείτε αναλυτικά το ρόλο του Α1 κλάσματος της β-καζεΐνης (πρωτεΐνη του αγελαδινού γάλακτος) στην πρόκληση συμπτωμάτων από το πεπτικό σύστημα στο άρθρο του peptiko.gr.

Μερικές γυναίκες βάζουν το γιαούρτι απευθείας στο κόλπο τους για να βοηθήσουν στην πρόληψη ή τη θεραπεία των λοιμώξεων στον κόλπο. Δεν συνιστάται αυτή η πρακτική και δεν έχει αποδειχθεί κανένα όφελος.

Ποια είναι τα μειονεκτήματα από τη λήψη προβιοτικών;

Τα προβιοτικά αποτελούν συμπληρώματα διατροφής και δεν υπόκεινται σε έγκριση από τον ΕΟΦ, δηλαδή σε προηγούμενη αξιολόγηση και αδειοδότηση, αλλά σε γνωστοποίηση και κατασταλτικό έλεγχο. Οποιαδήποτε αναφορά εμφανίζει το προϊόν ως «εγκεκριμένο» από τον ΕΟΦ είναι μη νόμιμη και παραπλανητική. Επιπλέον, οι εταιρείες που αναγράφουν στην ετικέτα ότι το προϊόν τους περιέχει προβιοτικά δεν είναι υποχρεωμένες να αποδείξουν με ειδικές εξετάσεις ότι όντως το προϊόν περιέχει αυτό που γράφει η ετικέτα. Συνεπώς, πιθανόν κάποια τρόφιμα ή χάπια που κυκλοφορούν δεν περιέχουν αυτό που νομίζετε ότι αγοράζετε. Αν και τα προβιοτικά θεωρούνται ασφαλή και “φιλικά” βακτήρια, δεν παύουν να είναι βακτήρια, τα οποία θα μπορούσαν, θεωρητικά, να προκαλέσουν λοιμώξεις σε άτομα με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα.

Επιπλέον, τα προβιοτικά (είτε σε μορφή χαπιών είτε σε μορφή εμπλουτισμένων τροφίμων με προβιοτικά) είναι γενετικώς τροποποιημένα βακτήρια με ιδιότητες να προκαλούν συγκόλληση αιμοπεταλίων, σύζευξη κολλαγόνου και ινωδογόνου, και παραγωγή γλυκοσιδασών και πρωτεασών. Οι παραπάνω ιδιότητες βοηθάνε τα προβιοτικά βακτήρια να επιβιώνουν σε αντίξοες συνθήκες και να αποικίζουν τις επιφάνειες των αγγείων, προκαλώντας επιπλοκές όπως ενδοκαρδίτιδα (κυρίως σε ανοσοκατασταλμένους ασθενείς), ηπατικό απόστημα και βακτηριαιμία.

Συνεπώς, δεν είναι σωστό να καταναλώνουμε προβιοτικά χωρίς τη σύσταση του θεράποντος ιατρού και χωρίς να υπάρχει τεκμηριωμένος λόγος που να δικαιολογεί τη λήψη τους.

Ποια είναι κάποια δημοφιλή προβιοτικά συμπληρώματα που κυκλοφορούν στην Ελλάδα;

Ορισμένα από τα προβιοτικά συμπληρώματα που κυκλοφορούν στην Ελλάδα είναι τα εξής:

BioGaia Gastrus: Περιέχει δύο πατενταρισμένα προβιοτικά στελέχη (L. reuteri Protectis® και L. reuteri ATCC PTA 6475), με αποδεδειγμένη συνδυαστική δράση – αντιπαθογόνο και αντιφλεγμονώδη αντίστοιχα. Είναι ειδικά σχεδιασμένο και κλινικά αποδεδειγμένο για την πρόληψη και αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με το στομάχι.
Vivomixx: Το Vivomixx είναι ένα υψηλής δραστικότητας προβιοτικό συμπλήρωμα διατροφής, το οποίο περιέχει 8 στελέχη ζωντανών βακτηριδίων σε συγκεντρώσεις 450 δισεκατομμυρίων βακτηριδίων ανά φακελάκι και 112 δισεκατομμυρίων ανά κάψουλα. Τα στελέχη αυτά είναι τα εξής: Streptococcus thermophilus DSM 24731, Bifidobacterium breve DSM 24732, Bifidobacterium longum DSM 24736, Bifidobacterium infantis DSM 24737, Lactobacillus acidophilus DSM 24735, Lactobacillus plantarum DSM 24730, Lactobacillus paracasei DSM 24733, και Lactobacillus delbrueckii subsp. bulgaricus DSM 24734. Το Vivomixx βοηθά στην αποκατάσταση της ισορροπίας της εντερικής χλωρίδας. Το Vivomixx® είναι μη γενετικά τροποποιημένο και δεν περιέχει γλουτένη.
LactoLevure: Τρόφιμο ειδικής διατροφής με 4 προβιοτικά (Saccharomyces Boulardii, Bifidobacterium Lactis, Lactobacillus Acidophillus, Lactobacillus Plantarum). Το LactoLevure είναι ένα τρόφιμο ειδικής διατροφής, του οποίου η ειδική σύνθεση με λυοφιλοποιημένους ζυμομύκητες, γαλακτοβάκιλλους και ενδοσυμβιοτικά βακτήρια (Bifidobacteria) συμβάλλει στην καλή λειτουργία του εντέρου. Καταστάσεις έντονου stress, απότομες κλιματικές αλλαγές, κακές διατροφικές συνήθειες, θεραπείες με αντιβιοτικά και χαμηλή πρόσληψη φυτικών ινών μπορούν να διαταράξουν την ισορροπία του εντέρου προκαλώντας δυσκολία πέψης, φούσκωμα, μετεωρισμό, πόνο και μεταβολές στην κινητικότητα του εντέρου (διάρροια ή δυσκοιλιότητα). Το LactoLevure, χάρη στην ικανότητά του να εξισορροπεί τη μικροβιακή χλωρίδα, αποτελεί πολύτιμο βοήθημα στην αποκατάσταση της σωστής λειτουργίας του εντέρου. Επίσης βελτιώνει το ποσοστό επιτυχούς εκρίζωσης του Ελικοβακτηριδίου του πυλωρού και μειώνει τις ανεπιθύμητες ενέργειες (ναυτία, διάρροια) από τα αντιβιοτικά της θεραπείας εκρίζωσης.
Menarini Kaleidon 120 Fast Melt: To Menarini Kaleidon 120 Fast Melt είναι ένα συμπλήρωμα διατροφής σε fast melt μορφή, με 12 δισεκατομμύρια ζώντα κύτταρα Lactobacillus rhamnosus GG ανά δόση. Συμβάλλει στην ισορροπία της εντερικής χλωρίδας και είναι κατάλληλο για ηλικίες από 3 ετών και άνω. Ο Lactobacillus Rhamnosus εμφανίζει εξαιρετικά καλή προσκόλληση στα εντερικά τοιχώματα και συμβάλλει στη τόνωση του ανοσοποιητικού συστήματος και στη μείωση της δυσφορίας από πεπτικά προβλήματα όπως το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου με προεξάρχον σύμπτωμα τη διάρροια.

Βιβλιογραφία

Sipsas NV, Zonios DI, Kordossis T. Safety of Lactobacillus strains used as probiotic agents. Clin Infect Dis 2002;34:1283-4; author reply 1284-5.
Chang L, Sultan S, et al. AGA Clinical Practice Guideline on the Pharmacological Management of Irritable Bowel Syndrome With Constipation. Gastroenterology 2022 Jul;163(1):118-36.
Lembo A, Sultan S, et al. AGA Clinical Practice Guideline on the Pharmacological Management of Irritable Bowel Syndrome With Diarrhea. Gastroenterology 2022 Jul;163(1):137-51.
Lee JY, Tsolis RM, Bäumler AJ. The microbiome and gut homeostasis. Science 2022 Jul;377:eabp9960.