Γράφει η Ογκολόγος κ. Ελένη Ζαΐρη, Θεσσαλονίκη
Πού χρησιμοποιούνται οι καρκινικοί δείκτες;
Οι καρκινικοί δείκτες χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά με τις υπόλοιπες εξετάσεις (εργαστηριακές, παρακλινικές, απεικονιστικές) ώστε να επιτευχθεί ή να υποβοηθηθεί:
- Η εκτίμηση του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου
- Η έγκαιρη ανίχνευση / διάγνωση της νόσου ή της υποτροπής της νόσου μετά από τη θεραπεία
- Η πρόγνωση της νόσου
- Η πρόβλεψη της ανταπόκρισης στη θεραπεία
- Η παρακολούθηση της εξέλιξης της νόσου
Σημειώνεται ότι κανένας καρκινικός δείκτης δεν είναι αρκούντως ευαίσθητος και ειδικός ώστε να εφαρμοσθεί για τον μαζικό έλεγχο του γενικού πληθυσμού.
Τι είναι το καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο (CEA);
Το καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο (CEA) είναι μια ομάδα γλυκοπρωτεϊνών που συμμετέχουν στη σύνδεση των κυττάρων μεταξύ τους. Το CEA παράγεται στο γαστρεντερικό σύστημα κατά την ανάπτυξη του εμβρύου, αλλά η παραγωγή του σταματάει πριν τη γέννηση και ανευρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα στο αίμα των υγιών ανθρώπων.
Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές του καρκινοεμβρυϊκού αντιγόνου (CEA);
Οι φυσιολογικές τιμές του CEA διαφέρουν από εργαστήριο σε εργαστήριο και διαφέρουν στους καπνιστές από τους μη καπνιστές. Συνήθως κυμαίνονται από 0 έως 3,5 μg/L (με ανώτερο όριο τα 5 μg/L για τους καπνιστές).
Πότε αυξάνει το καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο (CEA);
Το καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο (CEA) αυξάνει στις εξής περιπτώσεις:
- Καρκίνος παχέος εντέρου (κυρίως)
- Καρκίνος στομάχου
- Καρκίνος παγκρέατος
- Καρκίνος πνεύμονα
- Καρκίνος μαστού
- Μυελοειδές καρκίνωμα θυρεοειδούς
- Ελκώδης κολίτιδα / Νόσος του Crohn
- Παγκρεατίτιδα
- Κίρρωση ήπατος
- Χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (καπνιστές)
- Υποθυρεοειδισμός
Όπως γίνεται αντιληπτό από την ανωτέρω λίστα, το καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο (CEA) δεν είναι ειδικός δείκτης και συνεπώς δεν είναι αξιόπιστο ως διαγνωστική μέθοδος διάγνωσης του καρκίνου. Επιπλέον, αρκετοί καρκίνοι δεν συνοδεύονται από αύξηση του CEA. Σε περίπτωση όμως που ένας καρκίνος συνοδεύεται από αύξηση του CEA, η χειρουργική αφαίρεση του καρκίνου οδηγεί σε πτώση των επιπέδων του CEA.
Ποια είναι η προγνωστική αξία του CEA στον καρκίνο;
Το αυξημένο CEA σε ασθενής με διαγνωσμένο καρκίνο συνήθως συμβαδίζει με προχωρημένο στάδιο της νόσου. Οι όγκοι με χαμηλή διαφοροποίηση (επιθετικοί καρκίνοι) έχει δειχθεί ότι παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες CEA σε σχέση με τους καλής διαφοροποίησης όγκους.
Τι είναι το υδατανθρακικό αντιγόνο 19-9 (CA 19-9);
Το υδατανθρακικό αντιγόνο 19-9 (CA 19-9) είναι ένα γλυκολιπίδιο υψηλού μοριακού βάρους που παράγεται στο πάγκρεας, στα χοληφόρα αγγεία, στο στομάχι, στο παχύ έντερο, στο ενδομήτριο και στους σιελογόνους αδένες.
Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές του CA 19-9;
Οι φυσιολογικές τιμές του CA 19-9 διαφέρουν από εργαστήριο σε εργαστήριο (συνήθως κυμαίνονται μεταξύ 0-37 U/mL).
Σε ποιες περιπτώσεις ανευρίσκεται αυξημένο CA 19-9;
Υψηλό CA 19-9 ανευρίσκεται στις εξής περιπτώσεις:
- Καρκίνος παχέος εντέρου (συνεκτιμάται μαζί με το CEA)
- Καρκίνος παγκρέατος
- Καρκίνος χοληφόρων (ενδοηπατικών / εξωηπατικών)
- Καρκίνος στομάχου
- Καρκίνος οισοφάγου
- Καρκίνος ήπατος
- Παγκρεατίτιδα (τιμές έως 120 U/mL)
- Πρωτοπαθής σκληρυντική χολαγγειίτιδα (τιμές έως 120 U/mL)
- Κίρρωση ήπατος (μικρότερη αύξηση)
- Κυστική ίνωση (μικρότερη αύξηση)
- Σακχαρώδης διαβήτης (μικρότερη αύξηση)
Ποια είναι η αξία του CA 19-9 στην πρόγνωση και παρακολούθηση του καρκίνου;
Ο CA 19-9 αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για τον καθορισμό της πρόγνωσης και παρακολούθησης του καρκίνου του παχέος εντέρου, του παγκρέατος, των χοληφόρων και του στομάχου. Εντούτοις, επί αδυναμίας επιβεβαίωσης καρκίνου του πεπτικού, ο δείκτης αυτός δεν έχει εφαρμογή εξαιτίας της χαμηλής ευαισθησίας και ειδικότητάς του.
Ο συνδυασμός των CEA και CA 19-9 αυξάνει την ευαισθησία τους;
Ναι. Στη διάγνωση του καρκίνου ο καθένας από αυτούς τους δείκτες έχει ευαισθησία περίπου 20-30%, όμως ο συνδυασμός και των δύο δεικτών αυξάνει την ευαισθησία τους στο 50-60%. Σημειωτέον ότι το CA 19-9 απομακρύνεται αποκλειστικά μέσω της χολής και συνεπώς σε περίπτωση χολόστασης τα επίπεδα του CA 19-9 στο αίμα αυξάνουν. Σε περίπτωση υπερβολικά αυξημένης τιμής CA 19-9 >10.000 U/mL τίθεται η υπόνοια μεταστάσεων. Επίσης, οι δείκτες CEA και CA 19-9 αυξάνουν με την ηλικία.
Βιβλιογραφία
- Perkins GL, et al. Serum tumor markers. Am Fam Physician 2003;68:1075-82.
- Yamashita K, Watanabe M. Clinical significance of tumor markers and an emerging perspective on colorectal cancer. Cancer Sci 2009;100:195-9.
- Williams GH, et al. Cell cycle markers in clinical oncology. Curr Opin Cell Biol 2007;19:672-9.
- Wanebo HJ, et al. The use of preoperative carcinoembryonic antigen level as a prognostic indicator to complement pathological staging. New Engl J Med 1978;299:448-51.
- Rieger A, et al. CEA levels at recurrence and metastases: importance for detecting secondary disease. Scand J Gastroenterol 1975;10:869-74.
- Vukobrat-Bijedic Z, et al. Cancer antigens (CEA and CA 19-9) as markers of advanced stage of colorectal carcinoma. Med Arh 2013; 67: 397-401.
- Koprowski H, et al. Colorectal carcinoma antigens detected by hybridoma antibodies. Somatic Cell Genet 1979;5:957-71.
- Kannagi R. Carbohydrate antigen sialyl Lewis a–its pathophysiological significance and induction mechanism in cancer progression. Chang Gung Med J 2007;30:189-209.
- Galli C, et al. CA 19-9: handle with care. Clin Chem Lab Med 2013;51:1369-83.
- Bast RC, et al. 2000 update of recommendations for the use of tumor markers in breast and colorectal cancer: clinical practice guidelines of the American Society of Clinical Oncology. J Clin Oncol 2001;19:1865-78.
- Murai J, et al. Study on the mechanism causing elevation of serum CA19-9 levels in diabetic patients. Endocr J 2013;60:885-91.