Ελκώδης κολίτιδα: Όλα όσα θέλετε να μάθετε!

Η ελκώδης κολίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος του εντέρου που επηρεάζει το τοίχωμα του παχέος εντέρου και του ορθού. Η ελκώδης κολίτιδα χαρακτηρίζεται από φλεγμονή που προκαλεί τη δημιουργία πληγών ή ελκών στο τοίχωμα του παχέος εντέρου.

Η ελκώδης κολίτιδα μπορεί να προκαλέσει μια σειρά συμπτωμάτων, όπως κοιλιακό άλγος, διάρροια και αίμα στα κόπρανα. Η ελκώδης κολίτιδα θεωρείται ότι προκαλείται από έναν συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Η ελκώδης κολίτιδα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αν και πιο συχνά διαγιγνώσκεται σε άτομα ηλικίας μεταξύ 15 και 30 ετών. Η ελκώδης κολίτιδα είναι μια δια βίου πάθηση με εξάρσεις και υφέσεις που απαιτεί συνεχή αντιμετώπιση για τον έλεγχο των συμπτωμάτων και την πρόληψη των επιπλοκών.

Με την κατάλληλη θεραπεία, ωστόσο, τα περισσότερα άτομα με ελκώδη κολίτιδα μπορούν να ζήσουν μια εντελώς φυσιολογική ζωή. Στο άρθρο αυτό θα μάθετε τα πάντα γύρω από την ελκώδη κολίτιδα.

Τι είναι η ελκώδης κολίτιδα;

Η ελκώδης κολίτιδα είναι μια φλεγμονή του εντέρου που προκαλεί διάρροια, πόνο στην κοιλιά, και αιματηρές κενώσεις. Αυτά τα συμπτώματα συμβαίνουν επειδή το παχύ έντερο εμφανίζει φλεγμονή και έλκη.

Η πρώτη αναφορά για την ελκώδη κολίτιδα έγινε από τον Σκωτσέζο Παθολογοανατόμο Δρ. Matthew Baillie (1761–1823) το 1793 στο βιβλίο του The Morbid Anatomy of Some of the Most Important Parts of the Human Body.

Αργότερα, το 1859, ο Βρετανός γιατρός και βιογράφος Sir Samuel Wilks (1824–1911) αναφέρθηκε για πρώτη φορά στη νόσο ως “ελκώδη κολίτιδα” σε μια Case Report που δημοσίευσε με τίτλο The morbid appearance of the intestine of Miss Banks (Medical Times and Gazette 1859;2:264).

Το 1888, ο Sir William Hale White (1857–1949) περιέγραψε σειρά ασθενών με “ελκώδη κολίτιδα”. Το 1909, η Βασιλική Εταιρεία Ιατρικής του Λονδίνου διοργάνωσε συμπόσιο όπου παρουσιάσθηκαν πάνω από 300 περιπτώσεις ασθενών με ελκώδη κολίτιδα από όλα τα νοσοκομεία του Λονδίνου από τον Dr WH Allchin.

Το 1909, ο John Percy Lockhart-Mummery έδειξε ότι η σιγμοειδοσκόπηση είναι ασφαλής και αποτελεσματική μέθοδος ελέγχου του παχέος εντέρου. Την ίδια χρονιά, ο Dr. Herbert P. Hawkins δημοσίευσε την εργασία του με θέμα “Address on the natural history of ulcerative colitis and its bearing on treatment”.

Το 1942 δημοσιεύθηκε η πρώτη κολεκτομή σε ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα σε έναν άνδρα 31 ετών που είχε διαγνωσθεί με ελκώδη κολίτιδα.

Η χρήση κορτιζόνης σε 213 ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα ανακοινώθηκε 12-13 χρόνια αργότερα, το 1955, από τους Truelove και Witts στην Οξφόρδη, ένα πραγματικό ορόσημο στην μη χειρουργική αντιμετώπιση της νόσου.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ελκώδους κολίτιδας;

Τα συμπτώματα της ελκώδους κολίτιδας δυνατόν να είναι ήπιας ή σοβαρής μορφής, και είτε εμφανίζονται μία φορά είτε παρουσιάζονται με εξάρσεις και υφέσεις. Πιθανά συμπτώματα της ελκώδους κολίτιδας περιλαμβάνουν:

• Διαρροϊκές κενώσεις 10 ή περισσότερες φορές την ημέρα
• Αιματηρές κενώσεις
• Αιμορραγία από το ορθό
• Παρουσία βλέννης στα κόπρανα
• Κράμπες στην κοιλιά
• Πυρετό
• Απώλεια βάρους
• Οίδημα και πόνο στα ισχία και στα γόνατα
• Οίδημα και πόνο στα μάτια, το δέρμα, ή τους πνεύμονες

Σχετίζεται η ελκώδης κολίτιδα με το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου;

Σύμφωνα με Βρετανική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Alimentary Pharmacology & Therapeutics τον Αύγουστο του 2022, περισσότεροι από τα 2/3 των ασθενών με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου πάσχουν από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου στους ασθενείς με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου σχετίζεται με αυξημένη νοσηλεία στο νοσοκομείο, αυξημένο κίνδυνο στρες, κατάθλιψης και σωματόμορφων διαταραχών και χειρότερη ποιότητα ζωής. Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου δεν επηρεάζει όμως αρνητικά την πορεία της φλεγμονώδους νόσου του εντέρου.

Σχετίζεται η ελκώδης κολίτιδα με την κοιλιοκάκη;

Οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα φαίνεται ότι έχουν 7πλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουν κοιλιοκάκη σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό (HR 6,99, 95%CI 6.07–8.05). Η σχετική μελέτη δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022 στο περιοδικό American Journal of Gastroenterology και περιελάμβανε 48.551 ασθενείς με κοιλιοκάκη και 83.529 ασθενείς με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου που παρακολουθήθηκαν για 20 χρόνια.

Υπάρχουν ειδικές εξετάσεις για την ελκώδη κολίτιδα;

Ναι. Υπάρχουν ειδικές εξετάσεις που βοηθούν στη διάγνωση της ελκώδους κολίτιδας. Οι γαστρεντερολόγοι διενεργούν εξετάσεις που ονομάζονται «σιγμοειδοσκόπηση» (ελέγχεται μόνο το αριστερό παχύ έντερο) ή «κολονοσκόπηση» (ελέγχεται ολόκληρο το παχύ έντερο). Για τις εξετάσεις αυτές, ο γαστρεντερολόγος τοποθετεί ένα λεπτό, εύκαμπτο σωλήνα μέσα στο ορθό (το κατώτερο τμήμα του παχέος εντέρου) και το προωθεί έως το τυφλό (το τελευταίο τμήμα του παχέος εντέρου στη δεξιά κάτω κοιλία). Ο σωλήνας διαθέτει κάμερα η οποία συνδέεται με εξωτερική οθόνη, έτσι ώστε να γίνει έλεγχος στο εσωτερικό του παχέος εντέρου. Ο σωλήνας διαθέτει επίσης κανάλια μέσα από τα οποία περνάνε εργαλεία (λαβίδες) με τα οποία λαμβάνονται δείγματα ιστού (βιοψίες) που ελέγχονται κάτω από το μικροσκόπιο.

Άλλες εξετάσεις δυνατόν να περιλαμβάνουν ακτινογραφίες ή άλλες απεικονιστικές μεθόδους.

Επίσης υπάρχουν δείκτες στο αίμα και τα κόπρανα που χρησιμοποιούνται στη διαγνωστική προσέγγιση των ασθενών με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου. Οι σημαντικότεροι από αυτούς τους δείκτες είναι η C αντιδρώσα πρωτεΐνη (CRP), η καλπροτεκτίνη κοπράνων και η λακτοφερρίνη κοπράνων. Το μειονέκτημα αυτών των δεικτών είναι ότι έχουν κυμαινόμενη ευαισθησία και ειδικότητα στη διάγνωση της φλεγμονής στο έντερο. Η CRP του αίματος έχει χαμηλή ευαισθησία 0,49 και υψηλή ειδικότητα 0,92. Η καλπροτεκτίνη κοπράνων έχει ευαισθησία 0,88 και ειδικότητα 0,73. Η λακτοφερρίνη κοπράνων έχει ευαισθησία 0,82 και ειδικότητα 0,79. Συνεπώς οι 3 αυτοί δείκτες θα πρέπει να συνεκτιμώνται και φυσικά η επιβεβαίωση της νόσου θα πρέπει να τίθεται πάντοτε με κολονοσκόπηση και με βάση και την κλινική εικόνα του ασθενούς.

Τι μπορώ να κάνω για να αισθανθώ καλύτερα;

Τα συμπτώματά σας ενδεχομένως να βελτιωθούν εάν:

• Αποφύγετε τρόφιμα όπως:
  • γάλα, γιαούρτι, τυρί και άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα
  • καφές, τσάι, σόδα, και άλλα τρόφιμα που έχουν καφεΐνη
  • αλκοόλ
  • φρούτα και χυμοί
  • τηγανητά, λιπαρά και πικάντικα
  • ψωμί ολικής αλέσεως και πολύσπορο
  • καρυκεύματα (όπως κέτσαπ ή μουστάρδα) και σάλτσες
  • ορισμένα λαχανικά, όπως λάχανο, μπρόκολο και κουνουπίδι
  • κόκκινο κρέας
  • φασόλια
  • τεχνητές χρωστικές, ενισχυτικά γεύσης και γλυκαντικά
• Αποφύγετε παυσίπονα, όπως η ασπιρίνη και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Αν χρειάζεστε οπωσδήποτε παυσίπονο, μπορείτε να λάβετε παρακεταμόλη (Depon, Panadol, Apotel).
• Όταν ξεκινήσετε ειδική δίαιτα, ο γαστρεντερολόγος θα σας χορηγήσει ένα πολυβιταμινούχο σκεύασμα και συμπλήρωμα φυλλικού οξέος. Εάν σταματήσετε να τρώτε γαλακτοκομικά προϊόντα, θα πρέπει να λάβετε συμπληρώματα ασβεστίου και βιταμίνης D. Αυτά τα συμπληρώματα θα αναπληρώσουν τα θρεπτικά συστατικά που πιθανόν να λείπουν από τη διατροφή σας. Δείτε το σχετικό κεφάλαιο της διατροφής/δίαιτας των φλεγμονωδών νόσων του εντέρου στο peptiko.gr.

Πώς αντιμετωπίζεται η ελκώδης κολίτιδα;

Υπάρχουν φάρμακα που βελτιώνουν τα συμπτώματα της ελκώδους κολίτιδας. Ανάλογα με τα συμπτώματά σας, ο γιατρός σας δυνατόν να συνταγογραφήσει:

• Φάρμακα που τοποθετείτε απευθείας στο ορθό (υποκλυσμοί), τα οποία αντιμετωπίζουν την ήπια φλεγμονή σε τοπικό επίπεδο. Τα κλύσματα αυτά απαιτείται να λαμβάνονται επί 3 εβδομάδες προκειμένου να ξεκινήσουν να αποδίδουν αποτελέσματα.
• Φάρμακα που λαμβάνετε από το στόμα ως χάπια ή κόκκους.
• Στην έξαρση της νόσου χορηγείται συνήθως κορτιζόνη, είτε από το στόμα είτε ενδοφλέβια, σε διάφορες μορφές (υδροκορτιζόνη, πρεδνιζόνη ή πρεδνιζολόνη, μεθυλ-πρεδνιζολόνη). Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν συνήθως οι γαστεντερολόγοι είναι η αντιστοιχία της κορτιζόνης από τη μια μορφή στην άλλη. Υπολογίστε αυτόματα τα mg της κορτιζόνης από τη μια μορφή στην άλλη κάνοντας κλικ εδώ.
• Σε πιο σοβαρής μορφής ελκώδη κολίτιδα χορηγούνται ανοσοτροποποιητικά φάρμακα που επιδρούν στο ανοσοποιητικό σύστημα παρέχοντας προστασία του βλεννογόνου του παχέος εντέρου. Τα φάρμακα αυτά είναι η 6-μερκαπτοπουρίνη και η αζαθειοπρίνη.
• Βιολογικοί παράγοντες (anti-TNF, anti-integrin, αναστολείς IL-12 και IL-23, και αναστολείς JAK): infliximab, adalimumab, golimumab, vedolizumab, ustekinumab, upadacitinib

Στην πλειονότητα των ασθενών, τα συμπτώματα υποχωρούν μετά από λίγες εβδομάδες θεραπείας.

Ο γαστρεντερολόγος μου πρότεινε να μπω σε βιολογικό παράγοντα. Τι εξετάσεις θα χρειαστεί να κάνω προηγουμένως;

Οι βιολογικοί παράγοντες είναι ουσίες που παράγονται φυσιολογικά στον οργανισμό μας αλλά για την θεραπεία των φλεγμονωδών νόσων του εντέρου παράγονται με βιομηχανικό τρόπο και χορηγούνται υπό μορφή ορού ή υποδόριων ενέσεων στους ασθενείς που τους χρειάζονται. Οι βιολογικοί παράγοντες περιλαμβάνουν ειδικά αντισώματα έναντι του παράγοντα νέκρωσης του όγκου-α (anti-TNF-α / Remicade, Humira, Cimzia). Ο βιολογικός παράγοντας έναντι της α4β7-ιντεγκρίνης (vedolizumab, Entyvio) χρησιμοποιείται επί αποτυχίας των βιολογικών παραγόντων έναντι του TNF-α.

Ακόμα δύο παράγοντες που έχουν λάβει έγκριση και στην ελκώδη κολίτιδα και κυκλοφορούν στην Ελληνική αγορά είναι το golimumab (Simponi) και ustekinumab (STELARA). Το golimumab είναι επίσης αναστολέας του TNF-α.

Το ustekinumab (STELARA) αναστέλλει τις ιντερλευκίνες 12 και 23, εμποδίζοντας την πρωτεϊνική υπομονάδα p40 των κυτταροκινών να συνδεθεί με τον πρωτεϊνικό υποδοχέα IL-12Rβ1 που εκφράζεται στην επιφάνεια των ανοσοκυττάρων. Το STELARA ενδείκνυται για τη θεραπεία ενήλικων ασθενών με μετρίως έως σοβαρά ενεργή ελκώδη κολίτιδα, οι οποίοι εμφάνισαν ανεπαρκή ανταπόκριση, απώλεια ανταπόκρισης ή δυσανεξία στη συμβατική θεραπεία ή σε θεραπεία με βιολογικό παράγοντα ή παρουσιάζουν αντενδείξεις σε αυτές τις θεραπείες

Τον Μάρτιο 2022 έλαβε έγκριση για τη μέτρια προς σοβαρή ελκώδη κολίτιδα, το upadacitinib (RINVOQ), ένας εκλεκτικός και αναστρέψιμος αναστολέας JAK. Tο upadacitinib χορηγείται σε δισκία από το στόμα και δρα αναστέλλοντας τη σηματοδότηση από τις JAK1 ή JAK1/3 με λειτουργική εκλεκτικότητα έναντι των υποδοχέων της κυτταροκίνης οι οποίοι δρουν κατά ζεύγη της JAK2.

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Φλεγμονωδών Νόσων του Εντέρου (ECCO) εξέδωσε λίστα με τις απαραίτητες εξετάσεις στις οποίες θα πρέπει να υποβληθεί κάθε ασθενής που πρόκειται να τεθεί σε θεραπεία με βιολογικό παράγοντα, σε ό,τι αφορά την διαχείριση των λοιμώξεων. Μπορείτε να κατεβάσετε τη λίστα κάνοντας κλικ εδώ. UPDATE 2018! Μπορείτε να κατεβάσετε τις νέες κατευθυντήριες οδηγίες (guidelines) της ECCO για τα φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου εδώ¹ και εδώ².

Ένας χρήσιμος αλγόριθμος για τη χρήση των βιολογικών παραγόντων στους ασθενείς με ΙΦΝΕ δημοσιεύθηκε το 2023 και μπορείτε να τον δείτε στην παρακάτω Εικόνα (Singh S. Nat Rev Gastroenterol Hepatol 2023).

Είναι το χειρουργείο απαραίτητο;

Η χειρουργική επέμβαση στην ελκώδη κολίτιδα είναι απαραίτητη όταν τα φάρμακα και οι αλλαγές στη διατροφή δεν αποδίδουν αποτελέσματα. Υπάρχουν δύο τύποι επεμβάσεων:

• Χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης του παχέος εντέρου, του ορθού και του πρωκτού. Οι ασθενείς αυτοί δεν μπορούν να αποβάλουν στη συνέχεια τα κόπρανά τους από το ορθό, αλλά από κολοστομία, δηλαδή από μια τρύπα στην κοιλιά τους. Μια πλαστική σακούλα εφαρμόζεται με αυτοκόλλητο στο πρόσθιο μέρος της κοιλιάς και συλλέγει τα κόπρανα από το στόμιο του εντέρου.

• Χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης μόνο του παχέος εντέρου και του ορθού. Μετά από αυτή την χειρουργική επέμβαση, ο χειρουργός επανασυνδέει το έντερο με τον πρωκτό. Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε αυτή τη χειρουργική επέμβαση μπορούν να αποβάλλουν τα κόπρανα με τον συνήθη τρόπο.

Έχω ελκώδη κολίτιδα. Μπορώ να μείνω έγκυος;

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η ελκώδης κολίτιδα δεν επηρεάζει την γονιμότητα. Αν σκοπεύετε να μείνετε έγκυος, ενημερώστε τον γαστρεντερολόγο σας πριν αρχίσετε να προσπαθείτε να μείνετε έγκυος. Ο γαστρεντερολόγος θα σας παρέχει πληροφορίες πριν και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης σας και πιθανόν θα τροποποιήσει την θεραπεία σας. Αυτό συμβαίνει επειδή ορισμένα από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της ελκώδους κολίτιδας ενδεχομένως να μην είναι ασφαλή για το έμβρυο. Δείτε το σχετικό άρθρο για τη νόσο του Crohn και κύηση στο peptiko.gr.

Η ελκώδης κολίτιδα είναι πιο συχνή σε οικογένειες στις οποίες κάποιο μέλος πάσχει ήδη από ελκώδη κολίτιδα. Έτσι, εάν είστε ασθενής με ελκώδη κολίτιδα, ο γιος ή η κόρη σας έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να έχει τη νόσο σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.

Βιβλιογραφία

1. Kountouras J, Zavos C, et al. Anti-tumor necrosis factor therapy for ulcerative colitis. Gastroenterology 2005 Sep;129(3):1138-9.
2. Katsinelos P, Zavos C, et al. Alopecia areata, primary sclerosing cholangitis, and ulcerative colitis: autoimmunity and apoptosis as common links? Dig Dis Sci 2007 May;52(5):1288-92.
3. Gavalas E, Zavos C, et al. Efficacy and safety of infliximab in steroid-dependent ulcerative colitis patients. Hepatogastroenterology 2007 Jun;54(76):1074-9.
4. Zavos C, Kountouras J, et al. Targeting E-cadherin-catenin complex and eradicating Helicobacter pylori may be effective in managing inflammatory bowel disease and its complications. Med Hypotheses 2007 Mar;68(3):706-7.
5. Kountouras J, Zavos C, et al. Low risk of colorectal cancer in a Greek cohort of inflammatory bowel disease patients. Aliment Pharmacol Ther 2014 May;39(9):1001-2.
6. Terzoudis S, Zavos C, et al. The bone and fat connection in inflammatory bowel diseases. Inflamm Bowel Dis 2014; (in press)
7. Kountouras J, Zavos C, et al. Apoptosis, inflammatory bowel disease and carcinogenesis: overview of international and Greek experiences. Can J Gastroenterol 2003 Apr;17(4):249-58.
8. Kountouras J, Zavos C, et al. Apoptosis and apoptosis-related proteins in inflammatory bowel disease. Apoptosis 2004 Sep;9(5):657-8.
9. Kountouras J, Zavos C, et al. Immunomodulatory benefits of cyclosporine A in inflammatory bowel disease. J Cell Mol Med 2004 Jul-Sep;8(3):317-28.
10. Koutroubakis IE, Zavos C, et al. Role of ghrelin and insulin-like growth factor binding protein-3 in the development of osteoporosis in inflammatory bowel disease. J Clin Gastroenterol 2011 Jul;45(6):e60-5.
11. Zavos C, Kountouras J, et al. Diagnostic role of upper gastrointestinal endoscopy in patients with inflammatory bowel disease. Ghana Med J 2007 Sep;41(3):144-5.
12. Kapetanakis N, Zavos C, et al. Potential oncogenic properties of mobilized stem cells in a subpopulation of inflammatory bowel disease patients infected by Helicobacter pylori infection. Inflamm Bowel Dis 2013 Feb;19(2):E27-9.
13. Fairbrass KM, Hamlin PJ, et al. Natural history and impact of irritable bowel syndrome-type symptoms in inflammatory bowel disease during 6 years of longitudinal follow-up. Aliment Pharmacol Ther 2022 Aug 22.
14. Mårild K, Söderling J, et al. Association of Celiac Disease and Inflammatory Bowel Disease: A Nationwide Register-Based Cohort Study. Am J Gastroenterol 2022 Sep 1;117:1471-1481.
15. Singh S. Positioning therapies for the management of inflammatory bowel disease. Nat Rev Gastroenterol Hepatol 2023