Χαμηλός αιματοκρίτης και φεριτίνη (Σιδηροπενική αναιμία)

Γράφει η Αιματολόγος Ζωή Σαούλη, Θεσσαλονίκη, τηλ. 6944207979

Ο ασθενής που έχει αναιμία σημαίνει ότι έχει λίγα ερυθρά αιμοσφαίρια, δηλαδή χαμηλό αιματοκρίτη. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι τα κύτταρα του αίματος που μεταφέρουν οξυγόνο. Αν έχετε λίγα ερυθρά αιμοσφαίρια (χαμηλό αιματοκρίτη), τα όργανα του σώματός σας δεν λαμβάνουν όλο το οξυγόνο που χρειάζονται για να λειτουργήσουν.

Η αναιμία δυνατόν να οφείλεται σε διάφορες αιτίες, η πιο κοινή των οποίων είναι η έλλειψη σιδήρου. Η αναιμία που συνοδεύεται από έλλειψη σιδήρου ονομάζεται «σιδηροπενική αναιμία». Ο εργαστηριακός δείκτης που ελέγχει την έλλειψη σιδήρου είναι η φεριτίνη (φερριτίνη). Σε περίπτωση σιδηροπενικής αναιμίας η φεριτίνη (φερριτίνη) θα είναι χαμηλή.

Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη και της φεριτίνης (φερριτίνης);

Πού οφείλεται ο χαμηλός σίδηρος;

Ο χαμηλός σίδηρος (μέσω της εκτίμησης των επιπέδων της φεριτίνης στο αίμα) οφείλεται σε αίτια (με αντίστοιχα παραδείγματα) που περιγράφονται στον παρακάτω Πίνακα.Επιπλέον, η ανεξήγητη αναιμία των ηλικιωμένων χαρακτηρίζεται από νορμόχρωμους νορμοκυτταρικούς δείκτες στο αίμα οι οποίοι δεν συσχετίζονται και δεν οφείλονται σε διατροφική ανεπάρκεια, νεφρική ανεπάρκεια ή και φλεγμονώδη νόσο.

Ποιες τροφές περιέχουν αρκετό σίδηρο και πώς απορροφάται;

Δείτε το πρόσφατο άρθρο του peptiko.gr με την πλήρη λίστα των τροφών που περιέχουν σίδηρο εδώ.

Δείτε το πρόσφατο άρθρο του peptiko.gr με την πλήρη λίστα των φρούτων που περιέχουν σίδηρο εδώ.

Ο σίδηρος περιέχεται σε διάφορα τρόφιμα με 2 χημικές μορφές, δισθενή (οργανικός σίδηρος) και τρισθενή (ανόργανος σίδηρος). Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης (κόκκινο κρέας, εντόσθια, πουλερικά και ψάρι) περιέχουν και τις 2 μορφές, ενώ τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης (δημητριακά, σπόροι, φρούτα και λαχανικά) περιέχουν ανόργανο σίδηρο.

Σε γενικές γραμμές, ο οργανικός σίδηρος απορροφάται σε μεγαλύτερα ποσοστά από τον ανόργανο σίδηρο, αλλά η απορρόφησή του δυνατόν να ενισχυθεί διατροφικά με παράλληλη κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε βιταμίνη C και Α. Τρόφιμα που αναστέλλουν την απορρόφηση σιδήρου είναι οι φυτικές ίνες και η καφεΐνη (καφές, τσάι).

Επίσης, διάφορα φάρμακα όπως αντιόξινα, ασβέστιο κ.ά., ελαττώνουν την απορρόφηση σιδήρου.

Ποια είναι τα συμπτώματα του χαμηλού αιματοκρίτη και της χαμηλής φεριτίνης;

Πολλοί ασθενείς με σιδηροπενική αναιμία δεν έχουν καθόλου συμπτώματα. Συνήθη συμπτώματα της σιδηροπενικής αναιμίας περιλαμβάνουν:

• Κούραση ή αδυναμία (όταν π.χ. ανεβαίνετε τις σκάλες)
• Πονοκέφαλος
• Ευερεθιστότητα
• Ίλιγγος
• Δύσπνοια με την άσκηση
• Χλωμό, ωχρό, θαμπό δέρμα
• Κατά την εγκυμοσύνη αυξάνει η πιθανότητα πρόωρου τοκετού και ελλιποβαρούς νεογνού
• Σύνδρομο ανήσυχων ποδιών (ή νόσος Willis-Ekbom)
• Αμυλοφαγία – Γαιοφαγία – Παγοφαγία (δηλαδή τάση για κατανάλωση τροφών με άμυλο, ή χώματος ή πάγου)
• Μπλε χρώμα του λευκού μέρους των ματιών
• Ατροφική γλωσσίτιδα (η γλώσσα χάνει τις θηλές της, είναι ξηρή και πονάει)
• Γωνιαία χειλίτιδα
• Κοιλονυχία
• Τριχόπτωση – Αλωπεκία (φαλάκρα)
• Ταχυκαρδία – Στηθάγχη

Με πόσο αιματοκρίτη πεθαίνεις;

Σε γενικές γραμμές, μια αιμοσφαιρίνη κάτω από 6,5 g/dL θεωρείται επικίνδυνη να οδηγήσει στο θάνατο. Σε αιμοδυναμικά σταθερούς ασθενείς με αιμορραγία πεπτικού, απαιτείται μετάγγιση αίματος εάν η αιμοσφαιρίνη είναι ίση ή χαμηλότερη από 7 g/dL, με στόχο την αποκατάσταση της αιμοσφαιρίνης σε επίπεδα μεταξύ 7-9 g/dL μετά την μετάγγιση εάν δεν υπάρχει καρδιαγγειακή νόσος. Όμως, επί ιστορικού καρδιαγγειακής νόσου, ο ασθενής θα πρέπει να μεταγγισθεί εάν η αιμοσφαιρίνη είναι ίση ή χαμηλότερη από 8 g/dL, με στόχο την αποκατάσταση της αιμοσφαιρίνης πάνω από 10 g/dL μετά την μετάγγιση.

Στην παρακάτω Εικόνα φαίνεται πόσο αυξάνει ο κίνδυνος θανάτου ανεξαρτήτως αιτίας ανάλογα με το επίπεδο αιμοσφαρίνης. Η καμπύλη αυτή θυμίζει το ανάστροφο γράμμα J. Υπενθυμίζεται ότι ο αιματοκρίτης υπολογίζεται με βάση την αιμοσφαιρίνη και το μέσο όγκο ερυθρών αιμοσφαιρίων στο αίμα.

Υπάρχει ειδική εξέταση;

Εργαστηριακά, ο ασθενής με χαμηλό αιματοκρίτη και χαμηλή φεριτίνη (φερριτίνη) εμφανίζει υπόχρωμη, μικροκυτταρική αναιμία, ιδιαίτερα στο επίχρισμα του περιφερικού αίματος. Οι εξετάσεις που ο αιματολόγος σας θα σας συστήσει να κάνετε περιλαμβάνουν:

• επίχρισμα του περιφερικού αίματος
• γενική αίματος
• σίδηρο ορού
• φερριτίνη ορού (η φεριτίνη είναι η αποθήκη σιδήρου του οργανισμού)
• σιδηροδεσμευτική ικανότητα

Συνεπικουρικά και στις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει προφανής αιτία χαμηλών τιμών σιδήρου και φερριτίνης ή όταν αυτές οι τιμές βρεθεί να είναι κάτω του φυσιολογικού, καίρια και άμεση οφείλει να είναι η παρέμβαση ενός γαστρεντερολόγου, ο οποίος με την εξειδίκευσή του θα δώσει απάντηση ως προς την αιτιολογία της νόσου. Ο γαστρεντερολόγος σας θα σας συστήσει να γίνει ενδοσκοπική διερεύνηση ανωτέρου και κατωτέρου πεπτικού (στομάχι, δωδεκαδάκτυλο, έντερο) με γαστροσκόπηση και κολοσκόπηση (ή κολονοσκόπηση) (Βλέπε σχετικά άρθρα στο peptiko.gr).

Ποιες τροφές περιέχουν σίδηρο;

Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη σιδήρου είναι 10 mg ανά ημέρα για τον ενήλικα άνδρα και 15 mg ανά ημέρα για τις ενήλικες γυναίκες.

Δείτε το πρόσφατο άρθρο του peptiko.gr με την πλήρη λίστα των τροφών που περιέχουν σίδηρο εδώ.

Σίδηρο περιέχουν το συκώτι, το κόκκινο κρέας και κυρίως το μοσχάρι, τα μανιτάρια, τα ψάρια, τα πουλερικά, τα θαλασσινά, οι ξηροί καρποί, τα αποξηραμένα φρούτα (σταφίδες, βερίκοκα και δαμάσκηνα), τα αβγά, οι φακές, τα φασόλια, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι, μπρόκολο), και το μαύρο ψωμί. Έρευνες έδειξαν ότι τα λαχανικά πλούσια σε βιταμίνη C (λεμόνι) ενισχύουν την απορρόφηση του σιδήρου από τα γεύματα που περιέχουν ζωική πρωτεΐνη (κρέας, αβγά). Συνιστάται συχνή κατανάλωση των εξής λαχανικών: μπρόκολο, κουνουπίδι, πιπεριές, καρότο, ντομάτες.

Συνδυάστε τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης που είναι πλούσια σε σίδηρο με πρωτεϊνούχα τροφή ζωικής προέλευσης. Για παράδειγμα, μην συνδυάζετε ένα πιάτο φακές με τυρί. Εξάλλου το τυρί περιέχει ασβέστιο, που δυσχεραίνει την απορρόφηση του σιδήρου.

Υπάρχει θεραπεία για τον χαμηλό σίδηρο και την χαμηλή φεριτίνη; Τι επιπτώσεις έχει η υψηλή φερριτίνη;

Ο αιματολόγος σας μπορεί να συστήσει σκευάσματα σιδήρου για την αναπλήρωση των αποθεμάτων σιδήρου στον οργανισμό σας. Να γνωρίζετε ότι η ανεπάρκεια σιδήρου (χαμηλή φεριτίνη) δεν διορθώνεται από την μια ημέρα στην άλλη. Πιθανόν να χρειαστεί να λάβετε συμπληρώματα σιδήρου για αρκετούς μήνες ή και περισσότερο για την αναπλήρωση των αποθεμάτων σιδήρου στον οργανισμό και ιδιαίτερα αν η αναιμία οφείλεται σε αιμορραγία ή σε κάποιο πρόβλημα απορρόφησης σιδήρου που ο γιατρός σας θα πρέπει να διερευνήσει και να αντιμετωπίσει.

Η διάγνωση, η παρακολούθηση και η θεραπεία της σιδηροπενικής αναιμίας θα πρέπει να γίνονται από ειδικό στο θέμα αιματολόγο σε συνεργασία με γαστρεντερολόγο. Η υπερβολική λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου οδηγεί σε υψηλή φεριτίνη που είναι βλαβερή (τοξική) για τον οργανισμό μας, αυξάνοντας τον κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου παχέος εντέρου, ήπατος, μαστού, αυξάνοντας τον κίνδυνο λοιμώξεων, και διαταράσσοντας τον μεταβολισμό της γλυκόζης προδιαθέτοντας σε σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (ενηλίκων).Δεν λαμβάνουμε ποτέ συμπληρώματα σιδήρου αν δεν συμβουλευθούμε προηγουμένως τον θεράποντα ιατρό με επίσκεψη στο ιατρείο του. Απαιτείται παρακολούθηση των επιπέδων φεριτίνης όταν ξεκινήσει η σιδηροθεραπεία. Όταν ο ειδικός κρίνει ότι η φερριτίνη είναι φυσιολογική, θα σας δώσει οδηγίες διακοπής και τακτικού επανελέγχου.

Δείτε το νέο άρθρο του peptiko.gr για τις ενδείξεις και τον τρόπο αναπλήρωσης του σιδήρου με ενδοφλέβια έγχυση σκευασμάτων σιδήρου νέας γενιάς με ελάχιστες ανεπιθύμητες ενέργειες.

Τι παρενέργειες έχει η θεραπεία με σίδηρο;

Η λήψη δισκίων σιδήρου δυνατόν να προκαλέσει ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως στομαχικές διαταραχές και δυσκοιλιότητα ή διάρροια. Ενδεχομένως ο σίδηρος που θα λάβετε από το στόμα να χρωματίσει μαύρα τα κόπρανά σας. Αν παρουσιάσετε κάποια ανεπιθύμητη ενέργεια, μην σταματήσετε από μόνοι σας τη λήψη σιδήρου, αλλά επικοινωνήστε με τον αιματολόγο σας για το τι πρέπει να κάνετε.

Ο αιματολόγος σας θα σας δώσει τις κατάλληλες οδηγίες για την ελαχιστοποίηση των ανεπιθύμητων ενεργειών από την λήψη σκευασμάτων σιδήρου.