Bağırsak Gazı Nasıl Oluşur?
Bağırsak gazı başlıca iki kaynaktan gelir: yutulan hava ve ince ile kalın bağırsaktaki bakterilerin ürettiği hava. Yutulan hava çoğunlukla geğirme yoluyla atılır; vücudun dik pozisyonda olduğu durumlarda ise yalnızca sınırlı bir miktarı mideden ince bağırsağa geçer. Ancak yatar pozisyondaki hastalarda, geğirmenin etkisiz kalmasından dolayı mideden bağırsaklara daha fazla miktarda hava geçer.
Geğirme
Geğirme, istemli veya istemsiz olabilir. İstemsiz geğirme genellikle yemeklerden sonra midede biriken havanın salınmasını sağlayan doğal bir süreçtir. Nane, çikolata ve yağlı yiyecekler gibi bazı gıdalar yemek borusu alt ucundaki sfinkteri gevşeterek istemsiz geğirmeye yol açar.
Bakteriyel Gaz Üretimi
Bağırsaklarda doğrudan yaşayan ve büyük oranda zararsız olan trilyonlarca bakteri bulunur. Bunların bir kısmı, besinlerin sindirilmesi ve bağırsak sağlığının korunması gibi fizyolojik işlevlerde rol oynar. Ancak bu bakterilerin bazı zor sindirilen besinleri parçalama süreci, gaz üretimine ve buna bağlı olarak şişkinlik (meteorizm) ve karında gerginliğe (timpanizm) neden olabilir.
Örneğin, lahana, Brüksel lahanası ve brokoli gibi besinlerde yer alan “raffinoz” adlı karbonhidrat, ancak kalın bağırsağa ulaştığında bakteriler tarafından parçalanır. Bu süreçte karbondioksit, hidrojen ve metan gibi kokusuz gazlar üretilir. Öte yandan, kükürt içeren bazı gaz bileşikleri rahatsız edici kokulara yol açar.
Laktoz ve Diğer Beslenme Etkenleri
Bazı hastalar belirli karbonhidratları sindiremez. En yaygın örnek, süt ürünlerinde bulunan laktozdur. Laktoz intoleransı olan kişilerde süt ve süt ürünleri tükettikten sonra artan gaz (meteorizm), karın krampları ve ishal görülebilir. Bu kişiler tüm vakaların yaklaşık %1’ini oluşturur.
Bununla birlikte, insanların %30’una kadar ulaşan bir bölümünde, inek sütü (her türlü formu dâhil) tüketimi sonucunda sindirimle ilgili rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. Bu durum, inek sütünde bulunan β-kazein adlı bir proteinle ilişkilendirilir. β-kazeinin etkileri hakkında ayrıntılı bilgiye peptiko.gr adresinde yer alan ilgili makaleden ulaşılabilir.
Gaz ve Şişkinliğe Yol Açan Diğer Koşullar
Diyabet veya skleroderma gibi bazı hastalıklarda ince bağırsak hareketliliği azalır ve bu da “Bakteriyel Aşırı Büyüme” (SIBO) olarak bilinen duruma yol açabilir. Bu durumda karbonhidrat ve diğer besin ögelerinin sindirimi bozulur. Ayrıca altta yatan belirgin bir hastalık olmasa bile, bazı bireylerde ince bağırsakta normalden fazla sayıda bakteri yer alabilir ve bunun sonucunda daha fazla gaz açığa çıkabilir.
Mide ve Bağırsak Gazına Bağlı Belirtiler
Belirtiler kişiden kişiye değişir. Bazıları sık geğirirken, bazıları rektumdan aşırı gaz çıkarabilir. Gaz, bazen kalın bağırsağın karaciğerin (sağ üst karın bölgesi) veya dalağın (sol üst karın bölgesi) altına gelen kıvrımlarında sıkışarak şişkinlik, gurultu, karın krampları ve ağrıya sebep olabilir.
Birçok insan gerçekte büyük miktarlarda gaz üretmez; ancak normal miktarlara karşı daha hassastır. Bu duruma, bağırsaktan gelen uyarıları beyne ileten sinirlerin aşırı duyarlı olması eşlik eder. Özellikle Hassas Bağırsak Sendromu (İrritabl Bağırsak Sendromu, IBS) yaşayan kişilerde, sıradan gaz miktarları bile ağrı veya şişkinlik şeklinde hissedilir.
Sık geğirme, çoğunlukla üst karın bölgesinde sürekli veya tekrarlayıcı ağrı ya da rahatsızlıkla seyreden fonksiyonel dispepsi ile ilişkili olabilir. Bu durumun muhtemel nedeni, midenin içeriğine karşı aşırı duyarlılık göstermesidir.
Gazdan Kaynaklı Şişkinlik mi, Yoksa Hassas Bağırsak Sendromu mu?
Karın şişkinliği, ya bağırsakta hapsolan gazdan ya da hassas bağırsak sendromu (spastik kolit) nedeniyle bağırsak spazmından kaynaklanır. Aşağıdaki tabloda yer alan sorulara cevap verilerek, ağrının hapsolan gazdan mı yoksa IBS’den mi kaynaklandığına dair bir fikir edinilebilir:
| Gazla İlgili Belirtiler | Hassas Bağırsak Sendromu Belirtileri |
|---|---|
| Yüksek FODMAP içeren gaz yapıcı gıdalar tükettiniz mi? | Ağrı yaygın mı hissediliyor? |
| Kabızlık var mı? | Bağırsağın kramp şeklinde kasıldığını hissediyor musunuz? |
| Ağrının yeri değişiyor mu? | Karın krampları oluyor mu? |
| Sık gaz çıkarıyor musunuz? | Stres veya kaygı düzeyi yüksek mi? |
Aşırı Gaz Üretimi Herhangi Bir Hastalığa Bağlı Olabilir mi?
Bazı durumlarda karbonhidrat emilim güçlüğü gibi sindirim bozuklukları, artan gaz ve şişkinliğe neden olabilir. Çölyak hastalığı (buğdayda bulunan glutene karşı tahammülsüzlük), kısa bağırsak sendromu ve diğer nadir hastalıklar bunlara örnektir. Bu gibi hallerde kapsamlı bir araştırma ve gastroenteroloji muayenesi gerekebilir.
Gastroenterologla Telefon Görüşmesiyle Gazın Kaynağı Anlaşılır mı?
Sadece telefonla görüşmek, gaz şikâyetlerinin kaynağını tespit etmek için yeterli değildir. Pek çok çevrimiçi ürün ve ilaç, karın şişliğini hafiflettiğini iddia etse de, mutlaka yüz yüze klinik değerlendirme ve gerekirse laboratuvar ya da görüntüleme incelemeleri yapılmalıdır. Aşağıda sıralanan nedenler de gösteriyor ki telefonda alınan kısa bilgilerle kesin çözüme ulaşmak kolay değildir:
- Fonksiyonel dispepsi
- Beslenme (örneğin inek sütü)
- Hava yutma
- Laktoz intoleransı
- Safra kesesi taşları
- Helicobacter pylori
- Giardiasis
- Besin alerjisi
- Amibiazis
- Mide fıtığı (hiatal herni)
- Bağırsak parazitleri
- Adet öncesi sendrom
- Gebelik
- Spastik kolit / Hassas Bağırsak Sendromu
- Malabsorpsiyon sendromları
- Bağırsak tıkanıklığı
- Gastroparezi
- Psikojenik nedenler (örneğin anoreksiya nervoza, depresyon)
- Yağlı karaciğer
- Fıtık
- Bağırsak koliği (özellikle bebeklerde)
- Dış gebelik (acil bir durum)
- E. coli enfeksiyonu
- Ergen gebeliği
- Hiperhavalanma (hiperventilasyon)
- Over kistleri
- Kolit
- Peritonit (acil bir durum)
- Çölyak (gluten intoleransı)
- Konjestif kalp yetmezliği
- Crohn hastalığı
- Assit (karaciğer sirozu olanlarda)
- Mide kanseri
- Divertikülit
- Menopoz
- Polikistik over sendromu
- Over kanseri
- Skleroderma
- Endometriozis
- Kistik fibrozis
- Lejyoner hastalığı
- Hirschsprung hastalığı (yeni doğanlarda)
- Periferik nöropati
- Çocuk felci (5 yaş altı çocuklarda)
- Otonom nöropati
- Fibromiyalji
- Non-Hodgkin lenfoma
- Kasık fıtığı (inguinal herni)
- Halkalı pankreas (annular pancreas)
Tanısal Testler
İlk adım, ayrıntılı bir öykü alınması ve klinik muayenedir. Çok sayıdaki gaz şikâyeti, şişkinlik veya sık geğirme durumlarında, özellikle başka belirti yoksa ileri testlere her zaman gerek duyulmaz. Ancak ishal, kilo kaybı, karın ağrısı, anemi, dışkıda kan, iştahsızlık, ateş veya kusma gibi belirtiler altta yatan daha ciddi hastalıklara işaret edebilir. Bu tür durumlarda mutlaka bir gastroenterologla görüşmek gerekir.
Gastroenteroloğun önerebileceği testler şunları içerebilir:
- Dışkıda gizli kan, yağ (steatore), ya da parazit (örneğin Giardia enfeksiyonu)
- Laktoz tolerans testi
- İnce bağırsak radyolojik incelemeleri
- Endoskopik incelemeler (gastroskopi veya kolonoskopi)
- Çölyak hastalığı (gluten intoleransı) için kan testleri (antikor düzeyleri)
Bağırsak Gazı Nasıl Azaltılır?
Farklı yöntemler, rahatsız edici boyuttaki gaz miktarını azaltmaya yardımcı olabilir. Peptiko.gr üzerinde şişkinliği ve karın gazını (meteorizm) azaltabilen beş temel gıdayla ilgili bilgilere yer verilmektedir. Beslenmenizde yapılacak düzenlemeler (örneğin süt, meyve, sebze gibi) konusunda yönlendirmeyi en iyi gastroenterologlar sunabilir.
İnce bağırsaktaki bakteriyel aşırı büyümeden (SIBO) şüpheleniliyorsa, bölgesel etkili antibiyotiklerle bakteri yoğunluğu azaltılabilir. Gastroenteroloğun hasta öyküsünü daha sağlıklı değerlendirebilmesi için yenen gıdaları ve gaz şikâyetini artıran ürünleri günlük halinde not etmek faydalı olabilir.
Hassas Bağırsak Sendromu (spastik kolit) yaşayanlar için, peptiko.gr üzerinde rahatsızlığı tetikleyebilecek besinlere dair detaylı bir makale bulunur. Bu bilgiler, kişisel bir beslenme günlüğü tutarken önemli ölçüde yardımcı olur.
Avustralya Araştırmasına Göre Diyet ve Gaz Üretimi
Ocak 2016’da Gastroenterology dergisinde yayımlanan, Avustralya kökenli bir çalışma, beslenme tarzının bağırsakta gaz üretimini ve bakteriyel aşırı büyümenin konumunu (ince ya da kalın bağırsak) etkilediğini gösterir:
- Yüksek Lifli Diyet: Kalın bağırsakta metan gazı üretimini artırır. Bu da kalın bağırsaktaki gaz birikimini daha ağrılı hale getirebilir. Dolayısıyla, yüksek lifli besinlerin kısıtlanması, gazın çoğunlukla kalın bağırsakta üretildiği kişilerde rahatlama sağlayabilir.
- Düşük Lifli Diyet: İnce bağırsakta hidrojen gazı üretimini 4 katına kadar yükseltir. Buna göre, ince bağırsakta bakteriyel aşırı büyüme gözlenen hastalarda yüksek lifli diyetin daha uygun olabileceği düşünülmektedir.
- Karbondioksit ve Metan Oranı: Kalın bağırsaktaki karbondioksit ve metan gazı oranı, diyetteki lif miktarı artsa da azalsa da sabit kalır. Bu da metan fazlalığından kaynaklanan spastik kolit vakalarında belirli bir diyetin etkili olmadığı anlamına gelir.
Günümüzde bakteriyel aşırı büyümenin tam olarak nerede oluştuğunu veya hangi tür gazların baskın olduğunu kesin olarak belirleyecek bir yöntem bulunmamaktadır. Bu nedenle her hasta, kendisini rahatsız eden yiyeceklerin bir listesini tutmalıdır. Bununla beraber, hiçbir besin grubunu %100 oranında diyetinden çıkarmanın doğru olmadığı unutulmamalıdır.
Dışkı mikrobiyom analizleri veya hidrojen nefes testleri gibi pahalı tetkiklerden genellikle kaçınılması önerilir. Bu tür testlerin SIBO tanısında güvenilir olmadığı belirtilmektedir. Peptiko.gr adresindeki ilgili makalede daha detaylı bilgilere ulaşılabilir.
Bağırsak Gazı İçin İlaç Kullanımı
Pek çok hasta, “sihirli bir hap” arayarak gaz sorununu hemen çözebileceğini düşünür. Oysaki eczanelerde veya internet ortamında satılan antiasitler, probiyotikler, simetikon, aktif kömür, laksatifler, lif takviyeleri, sindirim enzimleri gibi ürünler sorunu kalıcı olarak çözmeye her zaman yeterli olmayabilir. Üstelik uygun bir klinik değerlendirme olmadan bu tip ürünleri gelişigüzel kullanmak, altta yatan ciddi bir hastalığın geç tanınmasına veya tabloyu daha da ağırlaştırmaya neden olabilir.
Yukarıdaki listede de görüldüğü üzere, karın gazı ve şişkinliği çok çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir. Sağlığı geçici çözümlere emanet etmek yerine, mutlaka kök nedeni ortaya çıkarmak önemlidir.
Daha Fazla Bilgi ve Uzman Görüşü İçin
Uzun süredir devam eden gaz, şişkinlik veya karın rahatsızlığı yaşayan kişiler, Selanik (Yunanistan) merkezli, board sertifikalı gastroenterolog ve hepatolog olan Dr. Christos Zavos’a danışabilir. Online randevu ya da Fanariou 8 (Aigaiou ve Adrianoupoleos caddelerine yakın), Kalamaria, Selanik, Yunanistan adresindeki özel muayenehanede yüz yüze değerlendirme için aşağıdaki iletişim yöntemlerinden birini kullanmak mümkündür:
- Peptiko.gr sitesindeki İletişim Formu aracılığıyla mesaj göndermek
- (+30)-6976596988 veya (+30)-2311283833 numaralarını aramak
- czavos@ymail.com adresine e-posta göndermek
Gaz ve şişkinlik şikâyetlerinin giderilmesi, sıklıkla kişiye özel tanı, beslenme düzenlemesi veya bazı tanısal testler gerektirir. Altta yatan nedeni belirlemek, kalıcı rahatlama ve daha sağlıklı bir sindirim sistemine ulaşma konusunda kritik önem taşır.