Amilaz nedir?
Amilaz, vücudunuzun karbonhidratları daha küçük şeker moleküllerine parçalamaya yardımcı olan bir enzimdir. Ağırlıklı olarak pankreas ve tükürük bezleri tarafından üretilir, ancak vücudun diğer kısımlarından da az miktarda salgılanabilir.
Amilaz: Normal aralık
Laboratuvarlar amilazı genellikle litre başına ünite (U/L) veya uluslararası ünite (IU/L) cinsinden ölçer.
- Ortak bir referans aralığı yaklaşık 30–110 U/L’dir.
- Ancak, bu normal aralıklar laboratuvardan laboratuvara biraz farklılık gösterebilir.
Amilaz: Klinik önemi
Doktorlar, akut pankreatit (pankreasın ani ve şiddetli karın ağrısına neden olabilen iltihabı) ihtimalini değerlendirmek için çoğu zaman amilaz seviyelerine (lipazla birlikte) bakar. Ancak amilaz, pankreatit dışında birçok sebeple de yükselebilir ve bu da sonuçların yorumlanmasını zorlaştırabilir.
Bu yüzden, akut pankreatitin teşhisinde lipaz genellikle tercih edilir; çünkü lipaz daha spesifik bir belirteçtir, daha uzun süre yüksek kalır ve örneğin yüksek trigliserit varlığında (amilazın normal kalabileceği durumlarda) bile artabilir.
Amilaz artışı: Nedenler
Yüksek amilaz seviyesi her zaman pankreatit anlamına gelmez. Nedenlerden bazıları şunlardır:
- Akut Pankreatit
• Yüksek amilazın en yaygın nedenidir. Genellikle seviyeler, normalin en az üç katına kadar yükselir.
• Not: Akut pankreatiti olan herkeste amilaz büyük bir sıçrama göstermez. Örneğin, kronik pankreatiti veya alkol kaynaklı pankreatiti olanlarda amilaz düzeyleri normal ya da hafif yüksek seyredebilir. - Diğer Pankreas Hastalıkları
• Pankreas kanalı tıkanıklığı, travma veya cerrahi müdahale
• ERCP (endoskopik prosedür) sonrası geçici amilaz artışı - Tükürük Bezi Bozuklukları
• Parotit (parotis tükürük bezinin iltihabı veya enfeksiyonu)
• Kabakulak ve tükürük bezlerini etkileyen diğer viral enfeksiyonlar - Makroamilazemi
• Amilaz, bazı antikorlar gibi büyük moleküllere bağlanarak “makroamilaz” kompleksleri oluşturabilir.
• Bu kompleksler kandan daha yavaş atıldığı için amilaz seviyeleri uzun süre yüksek kalabilir.
• Çölyak hastalığı, HIV enfeksiyonu ve romatoid artrit gibi bazı durumlarla ilişkilendirilmiştir. - Diğer Tıbbi Durumlar
• Diyabetik ketoasidoz (bazı hastalarda özgül olmayan amilaz veya lipaz artışı görülebilir)
• Böbrek yetmezliği (böbrek fonksiyonu azaldığında amilazın idrar yoluyla atılımı da düşer)
• Tümörler veya kötü huylu hastalıklar (nadir de olsa amilazı yükseltebilir)
• Gullo Sendromu (idiopatik hiperamilazemi): Gerçek bir pankreas hastalığı olmaksızın amilazın (ya da hem amilaz hem lipazın) dalgalandığı nadir ve iyi huylu bir durum
Neden lipaz genellikle daha önemlidir?
Lipaz, pankreas tarafından salgılanan ve kan testlerinde ölçülebilen bir başka enzimdir. Ancak lipaz:
- Akut pankreatitin tanısında genellikle daha hassastır.
- Pankreatit başladıktan sonra amilaza göre daha uzun süre yüksek kalır.
- Pankreas sorunları açısından daha spesifiktir (tükürük bezleri veya makroamilazemi gibi durumlar lipazı daha az etkiler).
- Amilazın normal kalabileceği hipertrigliseridemiye bağlı pankreatitte de yükselebilir.
Tanı konduktan sonra amilaz ve lipazı tekrar tekrar ölçmek, çoğunlukla ek bir bilgi sağlamadığı için sadece lipaz seviyelerine bakmak maliyetleri de azaltabilir.
Amilaz artışı: Tanısal yaklaşım
Yüksek amilaz ve pankreatit belirtileri varsa
- Doktorlar, amilaz seviyesi normalin üç katı veya daha fazla ise akut pankreatitten şüphelenir.
- Bu tanıyı doğrulamak veya komplikasyonları değerlendirmek için BT taraması veya MRI gibi görüntüleme testleri yapılabilir.
- Tedavi, vakaya göre ağrı yönetimi, sıvı tedavisi ve hastanede izlemeyi içerebilir.
Amilaz yüksek ama pankreatit olasılığı düşükse
- Doktorunuz, yukarıda bahsedilen diğer nedenleri incelemek için ek testler isteyebilir (makroamilazemi testi, tükürük beziyle ilgili değerlendirmeler, böbrek fonksiyon testleri vb.).
- Eğer karın ağrısı gibi belirtiler kendiliğinden düzelmişse ve başka anormal bir bulgu yoksa, ileri tetkiklere gerek olmayabilir.
Pankreatit doğrulandıysa
- Akut pankreatit teşhisi konulduğunda, amilaz veya lipaz seviyelerini sık sık ölçmek genellikle tedaviyi değiştirmez.
- Sağlık ekibiniz, pankreatit nedenini (örneğin safra taşları, yüksek trigliserit, alkol kullanımı) ortadan kaldırmaya ve olası komplikasyonları önlemeye odaklanacaktır.
Artmış amilaz için tanısal algoritma
Önemli noktalar
- Amilaz, önemli bir enzimdir ancak pankreasa özgü değildir.
- Normal amilaz seviyeleri, laboratuvar koşullarına göre değişmekle birlikte genellikle 30–110 U/L aralığındadır.
- Amilaz artışı, pankreatit dışında tükürük bezi sorunları, makroamilazemi ve diğer bazı karın içi rahatsızlıklardan da kaynaklanabilir.
- Akut pankreatitin teşhisinde lipaz, daha uzun süre yüksek kaldığı ve pankreas için daha spesifik olduğu için sıklıkla tercih edilir.
- Yüksek amilaz düzeyleri tespit edildiğinde, gastroenteroloğunuzla görüşerek tüm olası nedenleri değerlendirmek ve buna göre bir eylem planı oluşturmak önemlidir.