Akut Gastroenterit: Nedenleri ve Yapılması Gerekenler

Akut Gastroenterit: Nedenleri ve Yapılması Gerekenler

Akut gastroenterit, gastrointestinal sistemin iltihaplanmasıdır ve genellikle ishal, kusma ve bazen ateş veya vücut ağrıları ile kendini gösterir. Bu durum, her yıl dünya çapında milyonlarca insanı etkiler ve özellikle küçük çocuklar, yaşlılar veya bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler için ciddi olabilir. İshal, az gelişmiş ülkelerde çocuk ölümlerinin başlıca nedenlerinden biridir; bunun temel sebepleri arasında yetersiz beslenme, kirli su ve sınırlı sağlık hizmetlerine erişim yer alır. Yunanistan gibi gelişmiş ülkelerde bile viral gastroenterit yaygın bir hastalık nedenidir ve birçok insanı tıbbi yardım almaya veya işten/okuldan günlerce uzak kalmaya zorlar.

Nedenler

Akut gastroenterit, mide ve bağırsakları etkileyen çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir. Bakteriler ve parazitler semptomlara neden olabilse de, virüsler gastroenteritin en yaygın nedenlerinden biridir. Farklı nedenleri anlamak, hem korunma hem de tedavi açısından yardımcı olabilir.

Bebekler ve küçük çocuklarda rotavirüs başlıca nedenlerden biridir, daha büyük çocuklar ve yetişkinlerde ise norovirüs daha sık görülür. Astrovirüs ve adenovirüs de her yaştan insanda ishal ve kusmaya neden olabilir. Bu virüsler genellikle fekal-oral yolla bulaşır, yani enfekte bir kişinin dışkısı veya kusmuğundaki küçük miktarlardaki partiküller, eller, yiyecekler veya yüzeyler kontamine olduğunda başka bir kişinin ağzına ulaşabilir. Norovirüs ayrıca, şiddetli kusma sırasında havaya yayılan mikroskobik damlacıklar yoluyla da bulaşabilir.

Bakteriyel mikroorganizmalar da genellikle kontamine yiyecekler veya su yoluyla gastroenterite neden olabilir. Yaygın bakteriyel “suçlular” arasında salmonella, shigella, campylobacter ve bazı E. coli türleri bulunur. Bazen bu bakteriler toksin üretir; bu nedenle pişirme sırasında bakteriler öldürülse bile toksinler yiyecekte kalabilir ve tüketildiğinde semptomlara neden olabilir.

Giardia veya amip gibi parazitlerin neden olduğu enfeksiyonlar da başka bir olası nedendir. Bu parazitler, hijyen standartlarının düşük olduğu bölgelerde yaygındır ve su uygun şekilde arıtılmadığında suda hayatta kalabilir. İnsanlar kirli suyu içtiğinde veya yemek pişirmek ve temizlik için kullandığında, parazitler vücuda girerek ishal ve kusmaya neden olabilir.

Bazı toksinler ve kimyasallar da mide veya bağırsakların mukoza zarına zarar vererek gastroenterit benzeri semptomlara yol açabilir. Örneğin, uygun şekilde saklanmayan yiyecekler zararlı toksinler üreten bakteriler geliştirebilir. Ayrıca sudaki kimyasal kirleticiler gastrointestinal tahrişe neden olabilir.

Son olarak, bazı ilaçlar gastrointestinal sistemi tahriş ederek gastroenterit benzeri semptomlara yol açabilir. Antibiyotikler buna iyi bir örnektir; bağırsaktaki faydalı bakterilerin dengesini bozabilir ve ishale neden olabilir.

Özetle, birçok mikroorganizma ve faktör gastroenterite yol açabilse de, özellikle kış aylarında norovirüs ve rotavirüs en yaygın nedenlerdir.

Bulaşma Yolları

Akut gastroenterit, sorumlu patojene (virüs, bakteri veya parazit) bağlı olarak çeşitli yollarla bulaşabilir. Ancak, çoğu neden için ortak bir yol fekal-oral bulaşmadır. İşte başlıca bulaşma yolları:

A. Fekal-Oral Bulaşma

• Kişiden kişiye temas: Enfekte bir kişinin dışkısı veya kusmuğundaki küçük miktarlardaki partiküller başka bir kişinin ağzına ulaşabilir. Örneğin, gastroenteritli bir kişi tuvaleti kullandıktan sonra ellerini iyice yıkamazsa, başkalarına dokunarak veya mutfak eşyaları, oyuncaklar veya banyo yüzeyleri gibi ortak eşyaları kullanarak mikropları yayabilir.
• Yiyecek ve suyun kontaminasyonu: Kirli yiyecekler veya su yaygın bir bulaşma yoludur. Bu, su kaynağı temiz olmadığında veya gıda işleyicileri uygun hijyeni sağlamadığında gerçekleşebilir. Hatta meyve ve sebzeler gibi çiğ yiyecekler, kirli suyla yıkandığında mikrop taşıyabilir.

B. Hava Yoluyla Bulaşma
Bazı virüsler, özellikle norovirüs, enfekte bir kişi şiddetli kustuğunda hava yoluyla bulaşabilir. Mikroskobik viral partiküller havaya yayılır ve yakındaki kişiler tarafından solunabilir veya yüzeylere yerleşebilir. Bu bulaşma yolu fekal-oral yoldan daha az yaygın olsa da, gastroenteritin kruvaziyer gemileri veya huzurevleri gibi kapalı alanlarda neden bu kadar hızlı yayıldığını açıklar.

C. Kirli Yüzeylerle Temas
Masalar, kapı kolları, musluklar veya oyuncaklar gibi yüzeyler, enfekte bir kişi tarafından temas edildiğinde veya kusmuk/dışkı damlacıklarına maruz kaldığında mikrop barındırabilir. Bu yüzeylere dokunan ve ardından ellerini ağzına götüren, burnuna dokunan veya yemek yiyen kişiler farkında olmadan bu mikropları yutabilir. Yatakhaneler, kreşler veya birçok kişinin bir arada yaşadığı diğer yerlerdeki ortak banyolar bu bulaşma şekline karşı özellikle savunmasızdır.

D. Toksinlere Doğrudan Maruz Kalma
Bazı bakteriler, pişirme sırasında bakteriler öldürülse bile yiyecekte aktif kalan toksinler üretir. Bu toksinler uygun şekilde saklanmamış veya işlenmemiş yiyeceklerde bulunursa, kişiden kişiye bulaşma olmaksızın gastroenterite neden olabilir.

E. Su Yoluyla Bulaşma
Hijyen standartlarının düşük olduğu bölgelerde, giardia veya amip gibi parazitler genellikle arıtılmamış su veya yüzme sırasında (göller veya nehirlerde) kirli su yoluyla bulaşır. Bu parazitleri içeren suda yüzmek veya yanlışlıkla su yutmak enfeksiyona yol açabilir.

F. Hayvanlardan İnsanlara Bulaşma
Viral gastroenteritte kişiden kişiye bulaşma kadar yaygın olmasa da, bazı bakteriyel enfeksiyonlar (belirli E. coli veya salmonella türleri gibi) evcil hayvanlar, sürüngenler veya diğer hayvanlardan insanlara bulaşabilir. Hayvanlarla temastan sonra ellerin dikkatlice yıkanması, özellikle çiftlikler veya hayvanat bahçeleri gibi hayvanlarla doğrudan temasın olduğu yerlerde çok önemlidir.

Belirtiler

Viral gastroenteritin en yaygın belirtileri arasında ani başlayan sulu ishal, bulantı ve kusma yer alır. Hafif ateş, titreme, vücut ağrıları ve genel bir halsizlik hissi de eşlik edebilir. Genellikle birkaç gün içinde geçse de, en büyük endişe dehidrasyondur, özellikle sık kusma ve ishal durumlarında. Dehidrasyon, susuzluk, ağız kuruluğu, baş dönmesi ve koyu renkli idrar gibi belirtilerle kendini gösterir. Küçük çocuklar huzursuz veya uyuşuk hale gelebilir ve gözlerinde veya başlarında çökme görülebilir. Yaşlılar veya başka sağlık sorunları olan kişiler yeterli sıvı alamadıklarında iyileşmekte daha fazla zorlanabilir.

Teşhis

Viral gastroenterit şüphesi, bir kişide ani başlayan sulu ishal ve kusma olduğunda ve bu belirtiler 2-3 gün içinde geçtiğinde ortaya çıkar. Belirtiler şiddetliyse, dışkıda kan varsa, yüksek ateş veya günde 6’dan fazla dışkılama görülüyorsa, bakteriyel veya parazitik bir enfeksiyon olup olmadığını belirlemek için daha fazla test gerekebilir. Özellikle zayıf veya dehidrate olan hastalarda daha kesin bir teşhis için dışkı veya kan örnekleri alınabilir.

Tedavi

Viral gastroenterit tedavisi, dehidrasyonu önlemeye veya düzeltmeye odaklanır. Hafif vakalarda su, spor içecekleri veya eczaneden alınan rehidrasyon solüsyonları gibi sıvıların alınması genellikle yeterlidir. Çocuklarda bu solüsyonlar kaybedilen sıvıları ve elektrolitleri yerine koyar ve mideyi fazla tahriş etmez. Dehidrasyon şiddetliyse, özellikle bebeklerde, yaşlılarda veya kronik sağlık sorunları olan kişilerde, intravenöz sıvı verilmesi için hastaneye yatış gerekebilir. Antibiyotikler virüslere karşı etkili değildir ve ishal ve kusmayı azaltan veya durduran ilaçlar genellikle küçük çocuklara olası yan etkiler nedeniyle verilmez. Bazı probiyotikler ishal süresini kısaltmaya yardımcı olabilir, ancak etkinlikleri değişkendir ve bu tür takviyeleri almak isteyenler doktorlarına danışmalıdır.

Korunma

Viral gastroenteriti önlemenin en önemli adımlarından biri, özellikle tuvaleti kullandıktan sonra, bebek bezi değiştirdikten sonra ve yemek hazırlamadan veya yemeden önce ellerin sık sık sabun ve suyla yıkanmasıdır. Ayrıca, özellikle evde kronik bir hastalığı olan veya bağışıklığı zayıf bir kişi varsa yüzeylerin dezenfekte edilmesi önemlidir. Kirli yiyeceklerden veya sudan kaçınmak, yiyecekleri iyice pişirmek (özellikle deniz ürünleri) ve yiyecekleri dikkatlice yıkamak mikropların yayılmasını azaltmanın önerilen yollarıdır. İyi hijyen uygulamaları, temiz içme suyu ve okullarda veya işyerlerinde bulaşma odaklarının erken tespiti, daha geniş yayılmayı sınırlamaya yardımcı olur.

Doğal Seyir

Çoğu insan viral gastroenteritten birkaç gün ile bir hafta içinde iyileşir. Sağlıklı yetişkinlerde dinlenme ve yeterli sıvı alımı genellikle tam iyileşme sağlar. Ancak küçük çocuklar, yaşlılar ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler gibi ciddi hastalık riski yüksek olanlar, hastanede tedavi gerektiren şiddetli dehidrasyon yaşayabilir. Aşırı yorgunluk, baş dönmesi, çok az idrar, tansiyon düşüklüğü veya kafa karışıklığı yaşayan herkes derhal bir doktora başvurmalıdır, çünkü bu belirtiler potansiyel olarak tehlikeli dehidrasyonu gösterir.

Akut gastroenterit rahatsız edici ve hoş olmayan bir durum olsa da, sıvı alımına dikkat etmek, elektrolitleri takviye etmek ve iyi hijyen uygulamak, çoğu hastanın hızla iyileşmesine ve hastalığın başkalarına bulaşmasını önlemesine yardımcı olur.